اولین نشست از سلسله نشست‌های خاورمیانه و تشدید گسل‌های هویتی منطقه، به همت معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی استان البرز در دانشگاه خوارزمی با موضوع شکل‌گیری داعش در عراق برگزار شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه البرز، دکتر مراد کاویانی در نخستین نشست از این سلسه نشست‌ها که عصر روز یکشنبه(24آبان) از سوی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی استان البرز در سالن شماره یک دانشکده علوم دانشگاه خوارزمی برگزار شد، به شکل‌گیری داعش در عراق پرداخت و گفت: اخبار حوادث در خاورمیانه یکی از پر بسامدترین اخبار در رسانه‌های دنیاست که این فراوانی تکرار اخبار با حوادثی که در چند روز اخیر افتاد بیشتر شد.
وی افزود: سقوط هواپیمای مسافربری روسیه در صحرای سینا و عملیات‌های تروریستی فرانسه که به کشته شدن حدود 150 نفر و زخمی شدن 300 نفر دیگر منجر شد بر بسامد و تکرار اخبار خاورمیانه در رسانه‌های جهان افزود.
این عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه خوارزمی خاطرنشان کرد: این اتفاقات در نوع خود بی‌نظیر هستند و می‌تواند هشداری باشند برای دیگر کشورها و در نهایت، داعش مسئولیت هر دو اتفاق را بر عهده گرفت و نشان داد که این اتفاقات منشأی جز خاورمیانه ندارد.
وی در ادامه با تاکید بر شیوه تحلیل چندعاملی برای بررسی حوادثی که ریشه آن در خاورمیانه قرار دارد، یادآورشد: عوامل مختلفی در بروز یک حادثه دخالت دارد و نمی‌توان به صورت تک‌عاملی به تحلیل یک پدیده پرداخت.
کاویانی ادامه داد: ریشه‌های حوادثی که امروز در خاورمیانه در حال رخ دادن است را باید در چندین دهه قبل جست و جو کرد به همین دلیل برای بررسی چگونگی شکل‌گیری داعش در عراق باید تاریخ چندین ساله عراق از زمان استقلال از عثمانی تا حال حاضر را بازگو کرد.
این استاد دانشگاه افزود: پیدایش عراق به فروپاشی امپراتوری عثمانی و امضای قرارداد سایکس-پیکو بین فرانسه و انگلستان بازمی‌گردد که در آن بخش زیادی از سرزمین‌های عربی امپراتوری عثمانی از جمله عراق تحت قیمومت انگلستان قرار گرفت.
وی تصریح کرد: این موضوع نشان می‌دهد که شکل‌گیری عراق بیش از آن‌که محصول پدیده‌ای به نام اراده ملت عراق باشد حاصل الحاق سه بخش نامتجانس کردنشین شمالی، سنی‌نشین میانی و شیعه‌نشین جنوبی بود که نیروهای گریز از مرکز را در سطح بالایی قرار می‌داد.
کاویانی به پیوستگی سرزمینی کشور عراق از ابتدای شکل‌گیری تا پیش از سقوط صدام اشاره و تصریح کرد: در این مدت موثرترین عامل پیوستگی سرزمینی این کشور نیروی نظامی و نظامیان بودند.
وی گفت: در این مدت سنی‌های عراق نقش‌آفرین اصلی در مدیریت سیاسی این کشور بودند و بیشترین همکاری را با کشورهایی همچون انگلستان در صحنه تحولات عراق به عمل آوردند و البته این نقش‌آفرینی برای کردها و شیعیان جنوبی عراق تجربیات تلخی را به خصوص در دوره حزب بعث و صدام بر جای گذاشت.
کاویانی در ادامه به پیشینه حضور نیروهای سلفی در عراق اشاره کرد و گفت: تا پیش از سقوط صدام در سال 2003 بسیاری از نیروهای القاعده که در افغانستان، پاکستان، عربستان و ... حضور داشتند به عراق منتقل شدند و به رهبری ابومصعب الزرقاوی، شاخه القاعده عراق را تشکیل دادند.
وی افزود: پس از کشته شدن زرقاوی چند نفر دیگر به مقام رهبری این شاخه القاعده رسیدند که آنها نیز کشته شدند تا این که ابوبکر البغدادی در راس نیروهای سلفی عراق قرار گرفت.
کاویانی خاطرنشان کرد: بغدادی که اینک رهبری داعش را بر عهده دارد با رهبران القاعده در دیدگاهی مبنی بر تشکیل حکومت اختلاف نظر داشت؛ به همین دلیل ارتباط خود را با القاعده قطع و القاعده نیز برائت خود را از وی اعلام نمود.
وی بحث خود را با بیان مقدمات پیدایش داعش در عراق ادامه داد و گفت: با این مقدمه می‌توان به عوامل شکل‌گیری داعش در عراق پرداخت که اولین آن به پاکسازی و بعثی‌زدایی در این کشور بازمی‌گردد.
این عضو هیئت علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه خوارزمی افزود: بعثی‌زدایی با انحلال سازمان‌های اطلاعاتی عراق و اخراج بسیاری از فرماندهان نظامی ارتش بعث همراه بود که سرگردانی این نیروهای باتجربه که سابقه جنگ با ایران و کویت را در پرونده خود داشتند به دنبال داشت.
کاویانی اذعان کرد: از طرف دیگر وجود جمعیت جوان جویای کار و در کنار آن از بین رفتن زیرساخت‌های اقتصادی این کشور، عراق را در ایجاد اشتغال برای این جوانان ناتوان کرده بود.
وی گفت: فساد چشمگیری که در دولت عراق وجود داشت نیز بر نارضایتی عمومی مردم عراق دامن می‌زد به طوری که در سال 2009 حدود یک سوم از بودجه عراق گم شد.
کاویانی با کنار هم قراردادن این عوامل اعلام داشت: همه این عوامل بر نارضایتی عمومی دامن زد و این نارضایتی عمومی به نفع کسانی بود که با دولت و وضعیت موجود مخالف بودند که البته در میان سنی‌های عراق نمود بیشتری داشت.
وی افزود: این نارضایتی‌ها به تعارض بین شیعه و سنی تبدیل شد و هر چه این تعارض نضج پیدا می‌کرد تفکر داعش در عراق بیشتر قوت می‌گرفت.
این استاد دانشگاه به استراتژی متفاوت داعش در رسانه‌ای کردن اقدامات خود اشاره کرد و گفت: معمولا اکثر سازمان‌های تروریستی جهان اقدامات خود را مخفیانه انجام می‌دهند اما داعش بر اساس تفکری مبنی بر «النصر بالرعب» بیشترین تلاش را برای رسانه‌ای کردن جنایات خود انجام می‌دهد.
کاویانی خاطرنشان کرد: داعش پس از اینکه در عراق شکل اولیه خود را پیدا کرد به سمت سوریه حرکت کرد و در آنجا با اشغال مناطق غربی سوریه همچون حلب، دیرالزور و رقه به تقویت خود پرداختند.
وی افزود: اما پس از این که جایگاه خود را در سوریه تثبیت کردند مجددا به سمت عراق روانه شدند و با پیش زمینه‌های فکری که ایجاد کرده بودند موصل را به اشغال خود در آوردند.
کاویانی به نتایج اشغال موصل برای داعش اشاره کرد و گفت: داعش با اشغال موصل، منابع مالی و تسلیحاتی بسیار زیادی به دست آورد؛ به طوری که با عدم مقاومت و فرار نیروهای ارتش، فقط دو هزار خودرو نظامی مدرن را غنیمت گرفت.
وی افزود: داعش با خالی کردن بانک‌های موصل امروز به ثروتمندترین گروه تروریستی جهان تبدیل شده است که در کنار آن با اشغال مناطق نفت‌خیز و فروش آن به ترکیه نیز به درآمدزایی برای خود می‌پردازد.
کاویانی در ادامه با تاکید بر نقش برخی از قدرت‌های منطقه ای در به وجود آمدن داعش تصریح کرد: بخش عمده ای از وضعیت موجود به اقدامات کشورهایی چون قطر، عربستان و ترکیه باز می‌گردد.
وی با بیان این که ترکیه می‌توانست با جلوگیری از ورود نیروهای خارجی به سوریه و پیوستن آنان به داعش، جلوی گسترش این گروه تروریستی را بگیرد گفت: تمایل این کشور به سقوط بشار اسد مانع از این شد و باعث شد تا برای رسیدن به این خواسته به تقویت داعش بپردازد.
کاویانی اذعان داشت: قطر و عربستان نیز نقش زیادی در تجهیز و تامین نیازهای این گروه همچون خودرو داشته‌اند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: در حال حاضر به دلیل ائتلاف شکل گرفته و اقدامات روسیه علیه داعش، این گروه به مرحله‌ای رسیده است که نه تنها دیگر قادر به گسترش قلمرو نیست بلکه نسبت به بقای خود نیز احساس تهدید می‌کند.
وی افزود: دولت جدید عراق نیز تلاش زیادی برای کسب اعتماد نیروهای سنی و کشورهایی چون عربستان را انجام داده است که نتیجه نیز داده است و تا کنون شاهد بوده‌ایم که قبایل سنی نیز به جنگ با داعش پرداخته‌اند.
کاویانی تاکید کرد: تجربه نشان داده است که هر چه دولت عراق در کسب اعتماد نیروهای سنی این کشور تلاش کرده است به همان نسبت، محبوبیت داعش رو به کاهش گذاشته است.
وی به استراتژی داعش برای مقابله با ائتلاف شکل گرفته علیه خود اشاره کرد و گفت: داعش قصد دارد با انجام یک سری عملیات‌های فرامنطقه‌ای به خصوص در اروپا، افکار عمومی این کشورها را برای فشار بر دولت‌هایشان برای انصراف از جنگ با داعش تحت تاثیر قرار دهد.
کاویانی افزود: اما این اقدام نه تنها به نتیجه نخواهد رسید بلکه بر وحدت رویه بین‌المللی علیه داعش نیز خواهد افزود و به احتمال زیاد طی چند مدت بعد داعش از صحنه عراق حذف خواهد شد.
وی با بیان این که عملیات آزادسازی موصل در آینده یکی از مهمترین عملیات‌های حذف داعش از عراق خواهد بود افزود: کردها در این عملیات مشارکت خواهند کرد که این خود مقدمه‌ای برای بروز اختلاف میان اعراب و کردها در عراق می‌شود و به نظر می‌رسد کردها تصمیم دارند با مشارکت در این عملیات، موصل را وجه المصالحه کرکوک که پیش‌تر آن را اشغال کرده‌اند قرار دهند.
وی در پایان گفت: داعش در حال حاضر زیر فشارهای زیادی قرار دارد و احتمال بمب‌گذاری‌های مجدد در بغداد و بیروت و حادثه‌آفرینی در مراسم اربعین امسال بسیار زیاد است.
