احادیث اخلاقی امام جواد (ع):
کوتاه بودن عمر امام جواد ع (ع)، سبب شد تا زمینه بسط روابط با شیعیانش کمتر به وجود آید. در عین حال، علاوه بر مطالبی که درباره اصحاب و یا کتب آن‌ها از امام جواد (علیه السّلام) روایت شده، بیش از دویست و بیست حدیث پیرامون مسائل مختلف اسلامی از آن حضرت در دسترس ما قرار دارد. طبیعی است که در شرایط سیاسی آن روز، نامه‌های زیادی از دست رفته باشد. نیز گفتنی است که تعداد یکصد و بیست نفر، احادیث صادره از آن حضرت را روایت کرده اند. شیخ «طوسی» یکصد و سیزده تن از راویان حدیث امام جواد (علیه السّلام) را برشمرده است.
از این مقدار حدیث که از آن امام نقل شده، می‌توان به عظمت علمی و احاطه او بر مسائل فقهی، تفسیری و عقیدتی و نیز دعا و مناجات پی برد، چنان که در لابلای کلمات قصار، زیبایی که از آن حضرت بر جای مانده، کمالات اخلاقی وی به خوبی نمودار است. بخشی از کلمات قصار امام را «ابن صباغ مالکی» در «الفصول المهمه» آورده است؛ چنانکه در «تحف العقول» و مصادر دیگر نیز از این دست کلمات فراوان یافت می‌شود. از سویی بخش عمده روایات فقهی امام (علیه السلام) را باید در نامه‌هایی که در پاسخ اصحاب به بلاد مختلف اسلامی فرستاده اند، جستجو کرد.
برخی از احادیث اخلاقی امام جواد علیه اسلام بشرح زیر است:
نتیجه کار بدون آگاهی
«من عمل علی غیر علم ما یفسد أکثر مما یصلح.»: کسی که کاری را بدون علم و دانش انجام دهد، افسادش بیش از اصلاحش خواهد بود.
چنین مباش
«لا تکن ولیًا لله فی العلانیه، عدوًا له فی الس_ر.»: در ظاهر دوست خدا و در باطن دشمن او مباش.
چهار عامل محرک
«أربع خصال تعین المرء علی العمل: ألصحه و الغنی و العلم و التوفیق.»: چهار چیز است که شخص را به کار وا می‌دارد: سلامت، بی نیازی، دانش و توفیق.
رضایتی که در حکم عمل است
«ألعالم بالظلم و المعین علیه و الراضی به، شرکاء.»: کسی که آگاه به ظلم است و کسی که کمک کننده بر ظلم است و کسی که راضی به ظلم است، هر سه شریک اند.
گناهان مرگ خیز
«موت الانسان بالذنوب أکثر من موته بالاجل و حیاته بالبر أکثر من حیاته بالعمر.»: مرگ آدمی به سبب گناهان، بیشتر است از مرگش به واسطه‌ی اجل، و زندگی و ادامه‌ی حیاتش به سبب نیکوکاری، بیشتر است از حیاتش به واسطه‌ی عمر طبیعی.
عوامل جلب محبت
«ثلاث خصال تجلب بها الموده: ألانصاف و المعاشره والمواساه فی الشده و الانطواء علی قلب سلیم.»: سه چیز است که به وسیله‌ی آن دوستی حاصل گردد: انصاف، و معاشرت و همیاری در وقت سختی، و سپری نمودن عمر با قلب پاک.
اعتماد به خدا، نردبان ترقی
«ألثقه بالله ثمن لکل غال و سلم إلی کل عال.»: اعتماد به خداوند بهای هر چیز گرانبها و نردبان هر امر بلند مرتبه‌ای است.
سرعت تقرب، با دل‌های پاک
«ألقصد إلی الله تعالی بالقلوب أبلغ من إتعاب الجوارح بالاعمال.»: با دل‌ها به سوی خداوند متعال آهنگ نمودن، رساتر از به زحمت انداختن اعضا با اعمال است.
پرهیز از آدم شرور
«إیاک و مصاحبه الشریر فإنه کالسیف المسلول یحسن منظره ویقبح أثره.»: از هم_راهی و رفاقت ب_ا آدم شرور و ب_دجنس بپ_رهیز، زیرا که او مانن_د شمشیر ب_رهنه است ک_ه ظاه_رش نیک_و و اثرش زشت است.
مانع خیر، دشمن آدمی است
«قد عاداک من ستر عنک الرشد إتباعًا لما تهواه.»: کسی که به خاطر هوای نفسش هدایت و ترقی را از تو پوشیده داشته، حقا که با تو دشمنی ورزیده است.
اسباب رضوان خدا و رضایت آدمی
«ثلاث یبلغن بالعبد رضوان الله تعالی: کثره الاستغفار، ولین الجانب، و کثره الصدقه و ثلاث من کن فیه لم یندم: ترک العجله و المشوره و التوکل علی الله عند العزم.»: سه چیز است که رضوان خداوند متعال را به بنده می‌رساند: ۱ _ زیادی استغفار، ۲ _ نرم خو بودن، ۳ _ و زیادی صدقه؛ و سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند، پشیمان نشود: ۱ _ ترک نمودن عجله، ۲ _ مشورت کردن، ۳ _ و به هنگام تصمیم، توکل بر خدا نمودن. /
۷- امام جواد (علیه السّلام) از پدرانش نقل مى‌کند:که حضرت على (علیه السّلام) فرمود:شما که نمى‌توانید با مالتان به مردم کمک کنید پس با چهرۀ باز و دیدار خوش آنان را خشنود سازید، زیرا از پیغمبر (صلّى اللّه علیه و آله) شنیدم که مى‌فرمود:شما که هرگز نمى‌توانید در زندگى مردم با اموالتان گشایشى حاصل کنید، پس با اخلاقتان آنان را خوشنود سازید.
منبع: انتخاب شفقنا از کتب پرتوی از سیره و سیمای امام جواد علیه السلام / وسایل الشیعه / حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم‌السلام)،
از این مقدار حدیث که از آن امام نقل شده، می‌توان به عظمت علمی و احاطه او بر مسائل فقهی، تفسیری و عقیدتی و نیز دعا و مناجات پی برد، چنان که در لابلای کلمات قصار، زیبایی که از آن حضرت بر جای مانده، کمالات اخلاقی وی به خوبی نمودار است. بخشی از کلمات قصار امام را «ابن صباغ مالکی» در «الفصول المهمه» آورده است؛ چنانکه در «تحف العقول» و مصادر دیگر نیز از این دست کلمات فراوان یافت می‌شود. از سویی بخش عمده روایات فقهی امام (علیه السلام) را باید در نامه‌هایی که در پاسخ اصحاب به بلاد مختلف اسلامی فرستاده اند، جستجو کرد.
برخی از احادیث اخلاقی امام جواد علیه اسلام بشرح زیر است:
نتیجه کار بدون آگاهی
«من عمل علی غیر علم ما یفسد أکثر مما یصلح.»: کسی که کاری را بدون علم و دانش انجام دهد، افسادش بیش از اصلاحش خواهد بود.
چنین مباش
«لا تکن ولیًا لله فی العلانیه، عدوًا له فی الس_ر.»: در ظاهر دوست خدا و در باطن دشمن او مباش.
چهار عامل محرک
«أربع خصال تعین المرء علی العمل: ألصحه و الغنی و العلم و التوفیق.»: چهار چیز است که شخص را به کار وا می‌دارد: سلامت، بی نیازی، دانش و توفیق.
رضایتی که در حکم عمل است
«ألعالم بالظلم و المعین علیه و الراضی به، شرکاء.»: کسی که آگاه به ظلم است و کسی که کمک کننده بر ظلم است و کسی که راضی به ظلم است، هر سه شریک اند.
گناهان مرگ خیز
«موت الانسان بالذنوب أکثر من موته بالاجل و حیاته بالبر أکثر من حیاته بالعمر.»: مرگ آدمی به سبب گناهان، بیشتر است از مرگش به واسطه‌ی اجل، و زندگی و ادامه‌ی حیاتش به سبب نیکوکاری، بیشتر است از حیاتش به واسطه‌ی عمر طبیعی.
عوامل جلب محبت
«ثلاث خصال تجلب بها الموده: ألانصاف و المعاشره والمواساه فی الشده و الانطواء علی قلب سلیم.»: سه چیز است که به وسیله‌ی آن دوستی حاصل گردد: انصاف، و معاشرت و همیاری در وقت سختی، و سپری نمودن عمر با قلب پاک.
اعتماد به خدا، نردبان ترقی
«ألثقه بالله ثمن لکل غال و سلم إلی کل عال.»: اعتماد به خداوند بهای هر چیز گرانبها و نردبان هر امر بلند مرتبه‌ای است.
سرعت تقرب، با دل‌های پاک
«ألقصد إلی الله تعالی بالقلوب أبلغ من إتعاب الجوارح بالاعمال.»: با دل‌ها به سوی خداوند متعال آهنگ نمودن، رساتر از به زحمت انداختن اعضا با اعمال است.
پرهیز از آدم شرور
«إیاک و مصاحبه الشریر فإنه کالسیف المسلول یحسن منظره ویقبح أثره.»: از هم_راهی و رفاقت ب_ا آدم شرور و ب_دجنس بپ_رهیز، زیرا که او مانن_د شمشیر ب_رهنه است ک_ه ظاه_رش نیک_و و اثرش زشت است.
مانع خیر، دشمن آدمی است
«قد عاداک من ستر عنک الرشد إتباعًا لما تهواه.»: کسی که به خاطر هوای نفسش هدایت و ترقی را از تو پوشیده داشته، حقا که با تو دشمنی ورزیده است.
اسباب رضوان خدا و رضایت آدمی
«ثلاث یبلغن بالعبد رضوان الله تعالی: کثره الاستغفار، ولین الجانب، و کثره الصدقه و ثلاث من کن فیه لم یندم: ترک العجله و المشوره و التوکل علی الله عند العزم.»: سه چیز است که رضوان خداوند متعال را به بنده می‌رساند: ۱ _ زیادی استغفار، ۲ _ نرم خو بودن، ۳ _ و زیادی صدقه؛ و سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند، پشیمان نشود: ۱ _ ترک نمودن عجله، ۲ _ مشورت کردن، ۳ _ و به هنگام تصمیم، توکل بر خدا نمودن. /
۷- امام جواد (علیه السّلام) از پدرانش نقل مى‌کند:که حضرت على (علیه السّلام) فرمود:شما که نمى‌توانید با مالتان به مردم کمک کنید پس با چهرۀ باز و دیدار خوش آنان را خشنود سازید، زیرا از پیغمبر (صلّى اللّه علیه و آله) شنیدم که مى‌فرمود:شما که هرگز نمى‌توانید در زندگى مردم با اموالتان گشایشى حاصل کنید، پس با اخلاقتان آنان را خوشنود سازید.
منبع: انتخاب شفقنا از کتب پرتوی از سیره و سیمای امام جواد علیه السلام / وسایل الشیعه / حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (علیهم‌السلام)،
