به گزارش تابناک مازندران، دکتر علی رستم نژاد نیشلی کارشناس بررسی اسناد تاریخی تاسیس شهرداری نکا و نویسنده کتاب تاریخ محلات نکا در حاشیه ی مراسم افتتاحیه ی تاریخچه ی شهرداری نکا در گفتگو با تابناک مازندران میگوید: از نظر تاریخ نگاران پژوهش های تاریخی، اسناد مهمترین منابع هستند از بابت اینکه اسناد در زمان تولیدشان به منظور تاریخ نگاری تولید نشده اند بلکه در گردش کارهای روزانه تولید شده اند و از این بابت صرفا یک گزارش هستند بدون اینکه نظر یا دیدگاه بر ان تاثیر گذاشته باشد، که در اصطلاح خبرنگاری گفته میشود؛ این اکانت، نظر، ریپورت یا گزارش است.
دکتر رستم نژاد درباره ی اسناد کتاب تاریخچه ی محلات نکا گفت: مجموعه ای که بنده و همکارم خانم دکتر سورتچی جمع اوری کردیم، استارتش را از سال 1397 بصورت جدی زدیم که برای تدوین این کتاب، به یک سری اسنادی برخوردیم که 2 دسته هستند؛ یک دسته از اسناد مربوط به بایگانی شهرداری نکا و دسته ای دیگر، مربوط به کتابخانه ی ملی و مرکز ملی اسناد میباشند، که اسنادِ دسته دوم را، با عنوان NL (نشنال لایبرری) میشناسند، که اسنادی که امروز در این مکان به عنوان نمایشگاه دایمی شهرداری نشان داده شده، مربوط به دهه ی 30 ، 40 و 50 می باشد که قدمت شهر شدن نکا را در دوره ی مدرن نشان میدهد.
وی بیان کرد: قدمت شهر شدن نکا به سال 1329 می رسد درست در بهبوحه ی درگیری های ملی شدن صنعت نفت که یک طرفش مصدق به عنوان رهبر مجلس و طرف دیگرش رزم ارا به عنوان نخست وزیر بودند. درست در همان هیات رزم ارا ، مصوب می شود که نکا تبدیل به شهر شود که بنابراین قدمت ، سابقه و تاریخچه ی تاسیس شهرداری ، در نکا به اسفند سال 1329 برمیگردد.
دکتر رستم نژاد افزود: استانداری استان دوم تصمیم می گیرد در نکا شهرداری را تاسیس کند که در ان زمان یک محیط بسیار کوچک بوده که هیچ تاسیسات شهری نداشته و تنها تاسیسات شهری در نکا میتوانیم حساب کنیم یک اداره پست بوده که تنها اداره ی دولتی تلقی میشد. که حتی اولین نفری را که بعنوان کفیل شهرداری فرستادند، در فروردین سال 1330 اقای افتخار بوده که در حکمش امده است؛ "شما بروید با اقای ضرّابی مسوول پست، برای اداره ی شهر هماهنگی کنید"، اقای افتخار حکمش را می زنند. که ایشان معاون فرمانداری ساری بوده، و ایشان را بعنوان اولین کفیل شهرداری به اینجا برای تاسیس شهرداری میفرستند. بعد از ایشان اقای اکبر لطفی به عنوان دومین کفیل شهرداری در مهرماه همان سال 1330 می اید و در نهایت در اسفند ماه 1330 یعنی یکسال پس از اینکه مصوبه اش در هیات وزیران گرفته شد، و اقای امان الله خلج را به عنوان اولین شهردار نکا میفرستند. که باتوجه به سند موجود، 1360 ریال حقوق این فرد بود.
وی مهمترین دستاورد این مجموعه را این میداند که کرونولوژی سابقه ی تاسیس شهر و شهرداری در نکا را به همان تاریخ یعنی اواخر سال 1329 میرساند و بیان میکند: در این کتاب تلاش شده است تا داده های تاریخی عمومی شود. یعنی بیشتر برای تاثیر گذاری بر روی افکار عمومی و تقویت حافظه ی تاریخی بوده است. که در نهایت این کارکرد در تلغیظ هویت ملی و هویت شهری منطقه تاثیر بگذارد و ما امیدواریم که کتاب تا دو ماه دیگر اماده و منتشر شود.
این دبیر اموزش و پرورش و مدرس دانشگاه عنوان میکند: ما در مقدمه ی این کتاب، به تاریخ قدیم شهر نکا از قبیلِ مطالعات باستان شناسی در نکا و نکا در دوره ی فتوح ، نکا در دوره ی انقلاب اسلامی و نکاتی در دوره ی قاجار و پهلوی، پرداختیم که تلاش کردیم کاری کنیم تا تاریخ بومی و محلی این منطقه بیشتر عمومی شود و عموم مردم، تاریخ منطقه ی خود را بدانند.
دکتر رستم نژاد درپایان از زحمات خانم دکتر زبیده سورتچی در جمع اوری مطالب و اسناد کتاب تاریخ محلات نکا تشکر کرد.
خانم دکتر زبیده سورتچی دکترای زبان و ادبیات فارسی دبیر اموزش و پرورش و مدرس دانشگاه فرهنگیان نیر در گفتگو با ما گفت: کتابی که ما در دست داریم "تاریخ محلات نکا" در واقع دنباله ی کتاب قبلی ماست؛ بعنوان "راویان قصه های رفته از یاد" که در سال 1396 رونمایی شد و درامدی بر تاریخ نکا به روایت سفرنامه ها بود.
وی بیان کرد: از انجایی که مدخل نکا در دانشنامه ی مازندران که سال گذشته چاپ شد و بنده به نگارش ان پرداختم، ما بر این شدیم تا نوشتن و نگارش کتاب "تاریخ محلات نکا" را در دست قرار دهیم.
خانم سورتچی با اشاره به اینکه: همانگونه که اقای دکتر رستم نژاد فصل اول کتاب را خدمت شما توضیح دادند، تصریح کرد: فصل اول را نکاتی در مطالعات تاریخی و باستان شناسی تشکیل داده و فصل دوم و هسته ی مرکزی کتاب، تاریخ محلات نکا است که زمانی برمی گردد که نکا هنوز شهر نشده است و یک حالت روستایی دارد و زندگی در ان بصورت محله ای است.
وی با اشاره به این موضوع که: ما اولین محلات در این کتاب را محلهایی در نظر گرفته ایم که قبل از ورود نارنج باغی ها به نکا می باشد، تصریح کرد: نارنج باغی ها در دوره ی اقا محمدخان قاجار، برای کارهای نظامی و حفاظت از شهر، به نکا کوچانده شدند که در اطرافِ ریل، منطقه ای وجود دارد که جزو املاک نارنج باغی ها بود و به ان حموم سری میگفتند که گویا حمامی داشته که متولی ان شخصی بنام خانِم جونی بوده و به ان حمام، "خانم جونی حموم" می گفتند.
خانم سورتچی افزود: وقتی در یک منطقه ای حمام تاسیس می شود، نشان می دهد که قبل از ان قوم، گروهِ قبل تری نیز در ان مکان ساکن بوده اند.
وی عنوان میکند: نارنج باغی ها گراییل محله ای هستند که خود منطقه شان را قوچان می گویند، ولی انطور که در اسناد امده انها از کالپوش منطقه ای بین گرگان تا خراسان کوچانده شدند که در دوره ی اقامحمدخان قاجار ساکن محله ی نارنج باغ میشوند و بعد از ان افراد دیگری از دور و وَر هم می ایند و با نارنج باغی ها وصلت می کنند و پسوند نارنج باغی می گیرند و در این منطقه ساکن میشوند.
این مدرس دانشگاه در ادامه می افزاید: بعد از ان ما صغیرمحله را داریم که به مهراباد امروزی معروف است، در محله ی دیگری تذری محله است و کنار نارنج باغ، جوگی مله را نیز داریم که جوگی ها حدود 100 سال پیش به نکا امدند که کارشان رامش گری، نوازش گری، خراطی و اهنگری بود که داس، اسباب و الات جنگی و کشاورزی می ساختند.
دکتر زبیده سورتچی تصریح کرد: بعد از اینکه دومین کارخانه ی ارد نکا بنام کارخانه ی ارد نیکلا که در محل تالار مهسا بود، که وقتی روسها وارد ایران میشوند 2 کارخانه تاسیس میکنند؛ یکی کارخانه ی ارد میرزاییان که اولین کارخانه ی ارد در راه اهن بود و در کوچه ی اسماعیلی به سمت راهن واقع بود اکنون خراب شده و ساختمان سازی شده است.
وی درباره ی دومین کارخانه ی ارد گفت: کارخانه ی اردی را که چند سال پیش تالاری بنام مهسا در انجا تاسیس شده بود و الان تالار نیز بسته شده است، در انجا کارخانه ارد دایر بوده که جوگی ها امدند و روبروی زمینهای ان ساکن و در کارخانه ی ارد کارگر شدند که در چند سال اخیر حتی گذشتگانشان که زنده بودند، بازنشسته ی تامین اجتماعی بودند و از حقوقشان استفاده می کردند.
این مدرس دانشگاه گفت: همان مواقع، وقتی که سفرنامه نویسان وارد نکا می شوند، قبل از این محلات، از 2 محله نام می برند، یکی نارنج باغ کنونی و دیگری پِلِسَر که ابتدای پل رودخانه است که بلوک بود و مردم اطراف ان زندگی می کردند، که گویی نام خیابان هم بود.
وی تصریح میکند: پل سر تا میدان لاله که ان موقع میدان نبود تا انجا ادامه پیدا میکرد و کم کم می رسید به کشتارگاه قدیم که الان روبروی چمازی است. محله ی پل سر، بعدها به خیابان علمیه تغییر نام داد و به این نام نامیده شد و بعدها یک عده از دامغانی ها به اطراف این منطقه امدند ولی اسم محله همچنان پِلِسَر یا کَلبِستون راه بود، که بعد از انقلاب، خیابان علمیه نامیده شد.
دکتر زبیده سورتچی افزود: محله ی دیگری را بعد از میدان لاله تا مسجد سجادیه داریم که ان قسمتِ غربی نکا، ملک اومالی ها و قلعه سری ها بود. از این کنارِ مسجد سجادیه قسمتهایی که شهمیرزادی ها و جامخانه ای ها می نشستند ان طرفترش برای اومالی ها و شالیزار و پشت ان منطقه و خیابان ارامگاه ملک قلعه سری ها بوده است که انها وقتی وارد میشوند، دِسوفیانی مله یا همان دِسفونی مله را تشکیل میدهند. یعنی از ارامگاه تا انجا که به خیابان ارامگاه متصل میباشد.
وی با اشاره به اینکه: این خیابان نیز بخاطر وجود ارامگاه و گورستان شهرستان نکا خیابان ارامگاه نامیده شد، افزود: در انجا بقیه ی زمینها کشاورری بود و اولین شخصی که کنار مدرسه ی مدرس خانه ساخت، اقای ساسانی کارمند شهرداری نکا بود که موجب تعجب همگان شد که در اوایلش مسجد نیز وجود داشت.
این دبیر امورش و پرورش و مدرس دانشگاه افزود: محله ی دیگری بنام ترک محله وجود دارد که اولین خانواده، خانواده ی اقای قره داغی بودند که بواسطه ی تاسیس راه اهن در نکا انها وارد نکا میشوند و روی راه اهن کار می کنند که به ترک محله در قدیم گِردِه خیابون یا گِردِمله می گفتند.
وی تصریح کرد: اقای قره داغی وقتی وارد نکا می شود، کنار ریل راه اهن، خانه ای میسازد، این جاده که اکنون به بلوار پاسداران معروف است، قبلا باغ شخصی بنام "شعبان دهپور" بود که انها راه ارتباطی نداشتند و برای مُراوده با مردم از پشت ریل وارد نارنج باغ می شدند و از نارنجباغ دوباره می رفتند، که بعدها به ساکنان ان افزوده شد، باتوجه به سند موجود، از شهرداری درخواست تشکیل راه می کنند، که گرد مله یا گرد خیابان بعدها بنام ترک مله و اکنون کوی وحدت نامیده شد. که در حال حاضر، همان دهپوریهایی که ان زمان در انجا ساکن بودند و ان موقع هم باغ برای انها بود، اکنون هم باغ انهاست.
وی با اشاره به اینکه: بطور کل بیشتر ساکنان کنونی نکا را سمنانی ها تشکیل می دهند، در پایان گفت: این مجموعه ای چند از محلات نکا بود که ما در این کتاب به تفضیل راجع به انها پرداختیم.
