یادداشتی به مناسبت روز جهانی خاک
بسیاری از مواقع، عدم مدیریت زباله ها و پسماندها و دفن غیراصولی و بهداشتی و غیرفنی زباله ها در حاشیه های شهری و روستایی موجب آلودگی و ناباروری خاک میگردد.
وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ
خداوند، شما را از خاك و سپس از نطفه آفريد (آیه 11، سوره فاطر)
به گزارش تابناک خراسان جنوبی، اهمیت و ارزش خاک بر هیچ کس پوشیده نیست همانطور که در دوازده آیة قرآن، واژة « طین» (گِل ) آمده، در بیست مورد صراحتا کلمة «تراب» ( خاک ) به کار رفته است و در بسیاری دیگر از آیات، «ارض» ( زمین ) به معنای خاک (= محل رویش گیاه ) ، استعمال شده است .
هرگونه تغییر در ویژگی های متشکله خاک، به طوریکه استفاده از آن ناممکن گردد، آلودگی خاک نامیده میشود و تخریب کمی و کیفی خاک یکی از مشکلات مهم جهانی است که به واسطه روند تصاعدی رشد جمعیت و صنعتی شدن زندگی، امنیت بشر و محیط زیست را در آینده تهدید خواهد کرد.
خاك از منابع طبيعي و محدود زمين است و پس از آب و هوا، مهم ترين جزء محيط زيست محسوب مي شود. اهميت و نقش خاك در تغييرات آب و هوايي، فرسايش زمين، امنيت غذايي و نيز اكوسيستم به ترتيب موضوع كنوانسيون سازمان ملل در خصوص تغييرات آب و هوايي، مبارزه با بيابان زايي و نيز كنوانسيون تنوع زيستي به عنوان مصاديقي از منابع الزام آور مرتبط در عرصه حقوق بين الملل محيط زيست مي باشد.
عامل مهم و در واقع جزء لاینفك اکوسیستم های زمین خاک است. خاک بخش جدایی ناپذیر زیست بوم ها به حساب می آید و در حدفاصل بین سطح زمین و سنگ مادر واقع شده است. خاک از جمله با ارزش ترین منابع حیاتی محسوب می گردد که رشد گیاهان را تضمین و بیش از 97% نیازهای غذایی جهان را برآورده میکند، از این سو یکی از پارامترهایی که سبب ثبات، امنیت و رفاه کشورها می گردد، بی تردید بر مسئله ی کیفیت و عمق خاک زراعی بستگی دارد. حاصلخیزی خاک توصیف کننده توانایی و قابلیت خاک برای تامین شرایط رشد پایا، بهینه و مطلوب گیاه است.
تهديدات زيست محيطي خاک شامل 2 بخش فرسایش و آلودگی خاک می شود. فرسایش خاک یک معضل برای کشاورزی در نواحی استوایی و نیمه خشک می‌باشد و به علت اثرات دراز مدت بر روی حاصلخیزی خاک و کشاورزی پایدار، نیازمند توجه می باشد. فرسایش همچنین با رسوبگذاری، آلودگی و تشدید سیلاب‌ها باعث وارد آمدن صدمات محیطی میشود.
آنچه در راستای اثر فرسایش خاک بایستی بدان توجه نمود آن است که کاهش حاصلخیزی خاک در اثر فرسایش نه تنها سبب افت میزان تولید خاک می گردد بلکه کیفیت محصول تولید شده را نیز کاهش می دهد. استفاده بیش از اندازه از کودهای شیمیایی و سموم و شیوه‌های نادرست دفن زباله سبب میشود که خاک‌های کشور آلوده شود که این موضوع ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی دارد.
زندگی سالم و پایدار بدون خاک سالم امکانپذیر نمی باشد زیرا خاک سالم، امنیت غذایی را تامین می کند اینکه به بهانه تامین غذای امروز و افزایش تولید، از کود و سموم شیمیایی بی رویه استفاده می کنیم خاک های حاصلخیز را از بین برده می شود که در تقابل با اصول توسعه پایدار است، از سوی دیگر آلودگی خاک به راحتی به گیاهان و منابع آبی و موجودات آبزی انتقال یافته و سلامت مصرف کننده را به خطر می اندازد.
نمیتوان اهمیت عملکردهای خاک را در ایجاد بستر مناسب برای رشد تعداد بیشماری از موجودات زنده، پایداری اکوسیستم ها، تغییرات آب و هوایی، تولید مواد غذایی و فیبر و دریافت و ذخیره سازی آبهای شیرین نادیده گرفت.
امروزه در کشور ایران، مسئله ی خاک به دلیل کاهش غنا و ارزش غذایی و از طرفی دیگر شور شدن تدریجی خاک بسیارنیازمند مدیریت صحیح و حفاظت می باشد.
یکی از کارکردهای غیرعلوفه ای پوشش گیاهی مراتع، حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش آن است که به دلیل استفاده و برداشت و بهره برداری بی رویه از عناصر آن به سرعت در حال کاهش کیفیت می باشد و اینچنین مراتع چهره ی طبیعی خود را از دست داده و به حالت بیابانی مبدل گشته است. این تغییر رویه نه تنها سبب فرسایش خاک میگردد بلکه توان خاک در زایش مجدد گیاهان بیابانی را نیز مختل می سازد.
در بسیاری از مواقع، عدم مدیریت زباله ها و پسماندها و دفن غیراصولی و بهداشتی و غیرفنی زباله ها در حاشیه های شهری و روستایی موجب آلودگی و ناباروری خاک میگردد.
تخریب خاک، صرفا یک پدیده منطقه ای نمی باشد و دامنه ی اثرات آن آنقدر وسیع است که آن را به یک مساله ی جهانی تبدیل می سازد. تخریب زمین و فرسایش خاک، علت و معلول فقر و تاثیرات منفی و بلند مدت بر وضعیت محیط زیست به حساب می آید.
آنچه تحقیقات نشان می دهد گواه بر آن است که خاک توده ای بی روح نیست، بلکه در آن علاوه بر مواد آلی و معدنی، هوا و آب، موجودات زنده نظیر باکتری ها، قارچ ها و کرم های خاکی وجود داشته و نقش این موجودات در خواص فیزیکی و شیمیایی خاک نیز بسیار موثر می باشد لذا از بین رفتن تعادل زیستی خاک، سبب از بین رفتن حاصل خیزی خاک و تهی شدن آن می گردد که لازمه ی حفاظت خاک که از جمله مصادیق بارز در راستای توسعه پایدار به حساب می آید و نوعی پس انداز برای مصرف در آینده می باشد بیش از پیش هویدا میگردد.
هفته گرامیداشت خاک، محیط زیست، توسعه پایدار
مهديس غلاصي نژاد، دانشجوي ارشد آلودگيهاي محيط زيست دانشگاه بيرجند.