هر وقت ثابت شود، چک‌های بلامحل بابت معاملات نامشروع یا بهره ربوی صادر شده، صادر‌کننده چک مشمول مجازات صدور چک بلامحل نخواهد بود که تبصره ماده ۷ قانون صدور چک در این خصوص مقرر داشته: «این مجازات شامل مواردی که ثابت شود چک‌های بلامحل بابت معاملات نامشروع و یا بهره ربوی صادر شده، نمی‌باشد.» در این بین، اما نکته مهم آن است که چطور می‌توان به نامشروع بودن چک استناد کرد.
تابناک گیلان/ چک از اسناد مهم و معتبر تجاری است که در ایران در مقایسه با سایر اسناد تجاری (برات و سفته) کاربرد بسیار بیشتری دارد. در چنین وضعی، بررسی تخلف‌های صورت‌گرفته در مراحل مختلف کار کردن با این سند تجاری عمل بااهمیتی به نظر می‌رسد؛ خاصه این‌که عمومیت استفاده از چک، بر حجم مشکلات ایجاد شده و پرونده‌های در جریان محاکم دادگستری هم افزوده است.
به گزارش «تابناک»؛ هر وقت ثابت شود چک‌های بلامحل بابت معاملات نامشروع یا بهره ربوی صادر شده، صادر‌کننده چک مشمول مجازات صدور چک بلامحل نخواهد بود که تبصره ماده ۷ قانون صدور چک در این خصوص مقرر داشته: «این مجازات شامل مواردی که ثابت شود چک‌های بلامحل بابت معاملات نامشروع و یا بهره ربوی صادر شده، نمی‌باشد.» در این بین، اما نکته مهم آن است که چطور می‌توان به نامشروع بودن چک استناد کرد.
نحوه‌ی اثبات ربوی بودن چک
صدور چک‌های متعدد با سریال‌های پشت سر هم
چنانچه در یک تاریخ مبلغی از حساب شخصی به حساب شخص دیگری کارت به کارت و یا از طریق سیستم شبا منتقل شده است، مدتی بعد از این انتقال تعدادی چک‌ها با سریال‌های پشت سر هم و با مبالغ یکسان قرار می‌گیرد؛ مثلاً از یک ماه بعد از انتقال وجه، چک‌های دو میلیون تومانی به صورت سری و پشت سر هم صادر می‌شود. زمانی که کارشناس مبلغ این چک‌ها را جمع می‌کند، متوجه می‌شود که مجموع مبلغ چک‌ها برابر با مجموع مبلغی است که شخص نخست به حساب شخص ثانی انتقال داده است؛ به علاوه اسکنت عرفی آن. در چنین شرایطی، نظر کارشناس یک اماره محکم در خصوص ربوی بودن چک‌ها به حساب خواهد آمد.
صدور چک ضمانت و صدور چک با سریال‌های پشت سر هم و مبالغ یکسان
اگر شخص الف در یک تاریخ مبلغی مثلا معادل صد میلیون تومان به حساب شخص ب واریز کند و بابت آن یک چک صد میلیون تومانی برای یک سال بعد و همین طور دوازده عدد چک دو میلیون تومانی دریافت کند (معمولا چک‌ها برای اول هر ماه تعریف می‌شوند) در این جا این چک‌های دو میلیون تومانی به خودی خود نشان دهنده‌ی ربوی بودن بوده، چون مقرر است مبلغی مازاد بر اصل پول به شخص اول داده شود.
قرارداد‌های پوششی
مثلاً ممکن است دو نفر قرارداد «اجاره طلا» بنویسند، در حالی که اجاره طلا اصلا معنا ندارد طلا قابل اجاره نیست، چون عین مال باقی نمی‌ماند و فروخته می‌شود. چنین قرارداد‌هایی هم نشان می‌دهد که دو طرف معامله جهت پوشش ربا صورت سازی ظاهری کرده اند. حال سوال این است که اثبات ربوی بودن معامله اجاره طلا از چه راهی ممکن است و آیا نفس این معامله اماره و دلیل اثبات دعوی است؟ خود این قرارداد نشان دهنده ربوی بودن معامله است، چون اجاره طلا به طلافروش اصلا معنا ندارد در قرارداد‌های اجاره. مستاجر می‌تواند عین مستاجره را استفاده کند و بعد آن را به موجر برگرداند، ولی در قرارداد اجاره طلا، طلافروش در پایان مدت اجاره می‌خواهد سعی کند، معادل طلا را به اجاره دهنده برگرداند و این غیرقانونی است، چون اجاره بهایی که به جهت آن چک صادر و پرداخت شده، همان سود پول است. برای چنین معامله‌ای از بحث ادله عمومی نظیر شهادت شهود می توان بهره برد.
صدور چک‌های متعدد با سریال‌های پشت سر هم
چنانچه در یک تاریخ مبلغی از حساب شخصی به حساب شخص دیگری کارت به کارت و یا از طریق سیستم شبا منتقل شده است، مدتی بعد از این انتقال تعدادی چک‌ها با سریال‌های پشت سر هم و با مبالغ یکسان قرار می‌گیرد؛ مثلاً از یک ماه بعد از انتقال وجه، چک‌های دو میلیون تومانی به صورت سری و پشت سر هم صادر می‌شود. زمانی که کارشناس مبلغ این چک‌ها را جمع می‌کند، متوجه می‌شود که مجموع مبلغ چک‌ها برابر با مجموع مبلغی است که شخص نخست به حساب شخص ثانی انتقال داده است؛ به علاوه اسکنت عرفی آن. در چنین شرایطی، نظر کارشناس یک اماره محکم در خصوص ربوی بودن چک‌ها به حساب خواهد آمد.
صدور چک ضمانت و صدور چک با سریال‌های پشت سر هم و مبالغ یکسان
اگر شخص الف در یک تاریخ مبلغی مثلا معادل صد میلیون تومان به حساب شخص ب واریز کند و بابت آن یک چک صد میلیون تومانی برای یک سال بعد و همین طور دوازده عدد چک دو میلیون تومانی دریافت کند (معمولا چک‌ها برای اول هر ماه تعریف می‌شوند) در این جا این چک‌های دو میلیون تومانی به خودی خود نشان دهنده‌ی ربوی بودن بوده، چون مقرر است مبلغی مازاد بر اصل پول به شخص اول داده شود.
قرارداد‌های پوششی
مثلاً ممکن است دو نفر قرارداد «اجاره طلا» بنویسند، در حالی که اجاره طلا اصلا معنا ندارد طلا قابل اجاره نیست، چون عین مال باقی نمی‌ماند و فروخته می‌شود. چنین قرارداد‌هایی هم نشان می‌دهد که دو طرف معامله جهت پوشش ربا صورت سازی ظاهری کرده اند. حال سوال این است که اثبات ربوی بودن معامله اجاره طلا از چه راهی ممکن است و آیا نفس این معامله اماره و دلیل اثبات دعوی است؟ خود این قرارداد نشان دهنده ربوی بودن معامله است، چون اجاره طلا به طلافروش اصلا معنا ندارد در قرارداد‌های اجاره. مستاجر می‌تواند عین مستاجره را استفاده کند و بعد آن را به موجر برگرداند، ولی در قرارداد اجاره طلا، طلافروش در پایان مدت اجاره می‌خواهد سعی کند، معادل طلا را به اجاره دهنده برگرداند و این غیرقانونی است، چون اجاره بهایی که به جهت آن چک صادر و پرداخت شده، همان سود پول است. برای چنین معامله‌ای از بحث ادله عمومی نظیر شهادت شهود می توان بهره برد.
رد دادخواست مطالبه وجه چک به دلیل ماهیت ربوی قرارداد
استدلال رای: از آنجایی که ربا (قرض) یکی از معاملات مخل نظم عمومی و مغایر با موازین شرعی طبق اصول ۴۳ و ۴۹ قانون اساسی هیچ گونه تعهدی برای طرفین ایجاد نمی‌کند و چون حقی ایجاد نشده، دیگر نمی‌تواند اقامه دعوا نماید.
استدلال رای: از آنجایی که ربا (قرض) یکی از معاملات مخل نظم عمومی و مغایر با موازین شرعی طبق اصول ۴۳ و ۴۹ قانون اساسی هیچ گونه تعهدی برای طرفین ایجاد نمی‌کند و چون حقی ایجاد نشده، دیگر نمی‌تواند اقامه دعوا نماید.
منبع: تابناک