برخی از بانک ها به احکام دینی اهمیت نمی دهند

حجت الاسلام سید عباس موسویان در گفت و گو با تابناک در خصوص چالش های پیرامون سود بانکی و شرایط شرعی آن گفت: از نظر شرعی بانکداری اسلامی تابع قرارداد است. قراردادی که بانک با مشتری می بندد، اگر از نوع قرض الحسنه باشد،یعنی از نوع قرض و وام، هر نوع سود، ربا محسوب می شود و ممنوع و حرام است و بانک در این شرایط فقط مجاز است که طبق اعلام بانک مرکزی حداکثر 4 درصد به عوان دستمزد و کارمزد دریافت کند اما اگر قراردا بانک و مشتری از سنخ قراردادهای قرض نباشد، یعنی از نوع فروش و اجاره دارایی و یا پیش خرید دارایی به عنوان قرارداد سلف،قرارداد جعاله،استثناء و یا شرکت و مضاربه باشد از نظر اسلام قراردادهای انتفاعی محسوب می شوند که با سود است و بر اساس موازین شریعت مشروع و حلال است.

استاد بانکداری اسلامی در ادامه این گفت و گو بیان کرد: اگر بانک در قالب قراردادهایی که در قانون عملیات بانکی بدون ربا مطرح شده مانند مرابحه،فروش اقساطی،اجاره به شرط تملیک و یا سلف و مشارکت مدنی و حقوقی و مضاربه با مشتری کار کند این سود مشروع و حلال است،منتها باید ضوابط قراردادها رعایت شود. مثلا در قراردادهای فروش اقساطی باید میزان سود کاملا شفاف باشد. در مشارکت هم سهم سود را معین می کنند که و در آخر دوره، سود هر چه بود بین بانک و مشتری تقسیم می شود که اگر این ضوابط رعایت شود اشکال شرعی ندارد.

موسویان افزود: نظر آیت الله مکارم شیرازی در خصوص این که سود بانکی شرعا و قانونا جایز نیست،این است که اگر سود در حد قرض و وام بوده فقط می تواند حداکثر 4 درصد کارمزد دریافت کند و حق دریافت سود ندارد اما اگر بانک در قالب سایر قرارداهایی که در بالا گفته شد با مشتری قرارداد ببندد نسبت به این موارد می تواند سود بگیرد که نباید میزان سود اجحاف آمیز باشد و مواد قانونی که شورای پول و اعتبار تصویب می کند را زیر پا بگذارد.

این استاد اقتصاد اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی در ادامه در تفاوت سود سپرده و تسهیلات توضیح داد: در خصوص سپرده گذاران مساله سود بانکی متفاوت است که دو نوع است،یکی سپرده های قرضی مانند سپرده های جاری و پس انداز که ماهیت قرض دارند که پرداخت سود درآن ممنوع است و اگر سودی پرداخت شود حرام است.

وی ادامه داد: نوع دیگر سپرده های وکالتی ست که اصطلاحا به آنها سپرده های سرمایه گذاری می گویند،که این نوع سپرده که کوتاه مدت،بلند مدت ویا روز شمار است که در این نوع بانک به عنوان وکیل سپرده گذاران پول آنها را دریافت و با آن کار و اصطلاحا سود دریافت می کند وبخشی از این سود را به صورت حق الوکاله به صاحب سرمایه می دهد  که حلال است و ربا محسوب نمی شود.

موسویان در خصوص سیستم بانکی کشور نیز گفت: ما نمی توانیم یکپارچه بگوییم که همه بانک ها همه احکام اسلامی را رعایت می کنند و یا نمی کنند چرا که از بانکی به بانک دیگر متفاوت است. برخی از بانک ها برنامه ریزی علمی دارند و برای کارکنان خود کلاس های آموزشی خوب طراحی کرده و انها را برای این موارد آموزش داده اند و از طرفی هم نظارت کامل و کافی و روی معاملات دارند و می توان گفت که سود این بانک ها حلال است اما برخی از بانک ها که به احکام دینی در حوزه بانکداری اسلامی اهمیت نمی دهند وبا قراردادهای صوری و بدون نظارت کافی، یک قرارداد و درآمد مشروع وحلال را به یک قرارداد حرام تبدیل می کنند