تابناک رضوی: سکونتگاه‌های غیررسمی در شهر مشهد، یکی از چالش‌های مهم در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و محیط زیست و نمونه‌ای برجسته از مشکلات ساختاری در برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری هستند. عوامل مختلفی باعث ایجاد و گسترش این سکونتگاه‌ها شده‌اند، از جمله عدم برنامه‌ریزی مناسب شهری و نقص در نظام برنامه ریزی مسکن در جهت تامین مسکن ارزان قیمت و با کیفیت. این مناطق با مشکلات جدی از جمله نبود زیرساخت‌های مورد نیاز، فقدان و یا نامناسب بودن امکانات حمل و نقل عمومی، ساخت و سازهای ناپیوسته و بی‌نظم، سازه‌های ناایمن، خیابان‌های شلوغ و آلوده، و تراکم بالای جمعیت انسانی روبرو هستند. تراکم بالای انسانی منجر به ازدحام و اغتشاش در این نواحی و ناکافی بودن امکانات عمومی مانند فضاهای سبز، پارک‌ها و محل‌های تفریحی شده و به ایجاد یک محیط ناامن و ناخوشایند برای سکنه این مناطق منجر شده است. خیابان‌های شلوغ و آلوده این مناطق با ایجاد مسائل ترافیکی جدی باعث محدودیت‌های زیادی در حرکت و ارتباطات افراد و ایجاد حوادث متعدد شده و ایمنی، امنیت و راحتی و آسایش را از ساکنان خود سلب می نمایند. این مسائل خصوصا زنان و کودکان را تحت تاثیر آسیبهای جدی خود قرار می دهد. به عنوان مثال دسترسی محدود به فضای تحصیلی با کیفیت و امکانات تربیتی در این مناطق باعث ایجاد چالش‌هایی برای پیشرفت و توسعه اجتماعی کودکان می‌شود. تراکم بالای جمعیت هم چنین باعث ایجاد فشار مضاعف بر زیرساخت‌ها و منابع شهری می‌گردد. بسیاری از سکونتگاه‌های غیررسمی در شهر مشهد با مشکلات امنیتی مواجه هستند، و عوامل بسیاری در آنها باعث بالابودن جرم و جنایت در این مناطق می‌شود، جرم و جنایتی که مناطق رسمی و برخوردار شهر را نیز تحت تاثیر خود قرار می دهد، تجربه سالهای اخیر شاهدی بر این مدعاست. بی‌توجهی به استانداردهای ساختمانی و نظارت ناکافی بر ساخت و سازها، سازه‌های ناایمن و ناسازگار با اصول بهداشتی و ایمنی را به وجود می‌آورد که به شدت در برابر حوادثی مانند زلزله و آتش‌سوزی آسیب پذیرند. این درحالی است که ساکنان این سکونتگاه‌ها دائما با چالش‌های حقوقی، از جمله تهدید به تخریب و تخلیه اجباری از سوی مسئولین شهری مواجه شوند .
در این مناطق به جای اقدامات شتابزده و هیجانی و نمایشی، به یک رویکرد جدید و هوشمندانه در برنامه ریزی مدیریت شهری نیاز است به گونه ای که برای ساکنان این سکونتگاه‌ها امکان یک زندگی با کیفیت‌تر را فراهم آورد. رویکردی که ضمن هماهنگی با سیاستهای کلان شهری، پایداری اجتماعی را نیز به دنبال داشته باشد.
دکتر سید رضا حسینی/معمار
