به گزارش تابناک کهگیلویه و بویراحمد، مسعود چرامین مدرس دانشگاه و فعال اجتماعی طی یادداشتی در مورد کودتای 28 مرداد نوشت :
کودتای 28 مرداد را که در تاریخ‌نویسی شاهنشاهی از آن به عنوان "قیام ملی" نام برده می‌شود، سازمان "سیا"ی آمریکا (CIA) با همکاری "سرویس اطلاعات مخفی " بریتانیا (MI6) به اتفاق پیش بردند. بخشی از اسناد و هم‌چنین هزینه آن را سرانجام هر دو کشور پس از سال ها منتشر کردند. سران هر دو کشور بارها به دخالت و نقش‌آفرینی خویش در کودتا اعتراف کرده‌اند، بدون آنکه به شکل رسمی از مردم ایران عذرخواهی کنند.
آمریکا و انگلیس هزینه کودتا را تا یک میلیون دلار اعلام داشته‌اند که در اختیار روحانیون، بخشی از ارتش و لمپن‌های چماقدار ( امثال شعبان جعفری با 5 هزار نفر و بیشتر) قرار داده شده است.
شعبان جعفری می‌گوید: « هیچ وقت سیاسی نبودم... اصلاً نمیدونستم شاه چیه، مصدق چیه، داستان چیه...». با این همه همیشه در خدمت سیاست بود. نشست‌ها را به هم می‌زد، به دفاتر روزنامه‌ها یورش می‌برد، آدم‌ها را " مشت و مال" داده و هر جا که لازم می‌شد، "گردگیری" می‌کرد: « خلاصه ما اونجا اونارو یه‌خرده با بچه‌ها زیر و رو کردیم. البته من خودم فرمون می‌دادم جلو نمی‌رفتم »
آنان ابتدا شاه را از کشور خارج کردند، در پی یک کودتای ناموفق در 25 مرداد، سرانجام در 28 مرداد موفق شدند به عمر دولت قانونی دکتر مصدق پایان داده، سرلشکر زاهدی را نخست‌وزیر کردنند. پس از آن شاه پیروزمندانه از ایتالیا به ایران بازگشت و با حمایت همه‌جانبه آمریکا و انگلیس دوباره بر تخت سلطنت نشست.
در پی کودتا محمد مصدق بازداشت شد. دکتر فاطمی، وزیر امور خارجه، دستگیر و سپس اعدام شد. هزاران نفر از مخالفان به بند گرفتار* آمدند. چهارده نفر زیر شکنجه کشته شدند. چهل نفر از اعضای عالی‌رتبه حزب توده اعدام شدند و بیش از سه هزار نفر در زندان ماندند.* ( آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب) سانسور و خفقان حاصل از کودتا جامعه را به سکوتی مرگبار و هراسی عمیق کشاند *که تأثیر آن را بر هنر و ادبیات نیز می‌توان بازیافت.
مجنون شگفت انگیز، نخست وزیر خل وضع لرزان، متعصب غشی، لوده ی دلقک گون و مرد پیژامه پوش وارفته، القابی بود که *روزنامه های مشهوری مانند نیوزویک، نیویورک تایمز، گاردین برای مصدق تراشیده بودند.
پیاپی عکس ها و کاریکاتورهایی از او را در حال دراز کشیدن بر تخت، پیژامه پوشی به هنگام دیدار با مقامات خارجی، پتوکشیدن *بر سر و بدن منتشر کرده و او را بیمار، خل، مفلوک و دلقک جلوه می دادند.
ولی این نمایه تراشی و زشت ترسیمی از او دیری نپایید.
مرحوم مصدق سیاستمدار ذاتی و خانواده ی اشراف زاده و برای سیاست ساخته شده بود وی خواهر زاده فرمانفرما و پسر عمه مریم فیروز معروف بود.
[ عبدالحسین میرزا فرمانفرما دایی مصدق، نوه پسری عباس میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار بوده است و مریم فیروز خواهر نصرت الدوله فیروز و دختر عبدالحسین فرمانفرما (نوه عباس میرزا، حاکم، وزیر و رئیس‌الوزرای معروف دوره قاجار و از متمولین طراز اول ایران) و بتول کرمانشاهی بود ]
فرمانفرما پیچیدگی سیاسی واخلاقی ویژه ای داشت که برشی از زندگی او را مرحوم علی حاتمی فیلم ساز بزرگ در فیلم هزار دستان در نقش خان مظفر به تصویر کشید بود و مرحوم عزت الله انتظامی آنرا نقش آفرینی کرد.
[ مادر مصدق ، خانم نجم‌السلطنه، پایه‌گذار بیمارستان نجمیه تهران و دخترعموی ناصرالدین شاه بود. خاله دکتر مصدق، زن مظفرالدین شاه قاجار بود. پدر مصدق میرزا هدایت‌الله آشتیانی، وزیر دفتر ناصرالدین شاه بود و کلا آشتیانی‌ها و فراهانی‌ها و تفرشی‌ها، تقریبا از دوره فتحلعلی شاه و به خصوص در دوره ناصرالدین شاه، نظام دیوانسالاری و اداری – مالی دربار قاجار را اداره می کردنند. همسر مصدق زهرا ملقب به شمس السلطنه دختر میرزا زین‌العابدین تهرانی، سومین امام جمعه تهران،پس از مرگ مادرش که دختر ناصرالدین شاه بود و لقب ضیاءالسلطنه] بارز ترین روحیه مرحوم مصدق مبارزه در چهار چوب قانون اساسی و استفاده از مجراها و پتانسیل ها با ظرفیت های حداقلی و حداکثری بود.
مصدق پس از سفر سخت و طولانی مهرماه 1330 به آمریکا جهت دفاع از حقوق ایران در شورای امنیت، که به درخواست موریسون پر هوش، وزیر خارجه بریتانیا برای تصویب قطعنامه ای علیه تهران برگزار شد و همه تدارکات و رایزنی های لازم برای محکومیت ایران از پیش مهیا شده بود، از منفوریت جهانی رسانه ها و لندن و واشنگتن ساخته، به سوی محبوبیت همگانی در غرب کشیده شد.
*مصدق با این باور که بالاخره افکار عمومی جهان با مبارزات استعمار ستیزانه ایرانیان همراه خواهد شد، طی نخستین دوئل سنگین در جلسه ملل متحد طی چهار ساعت سخنرانی فاخر و بی حتی یک غلط، سر گلادوین جب، سفیر و دیپلمات کارکشته، قهار و مبارزه جوی بریتانیایی را به گوشه رینگ هل داد. چنان که پس از پایان یافتن سخنان طولانی مصدق ، بوی مرگ و شکست در اردوگاه بریتانیا و متحدش آمریکا استشمام شد.
*شورای امنیت ، شکایت و درخواست بریتانیا را رد کرده و محترمانه آن را به تعویق انداخت.
*پس از سخنرانی و پخش آن توسط تلویزیون آمریکا بود که ورق برگشت.
*مرحوم دکتر مصدق حقوق دان بود[ دکتری حقوق دانشگاه نوشاتل سوئیس سال 1293 ] و یک تنه به قلب لاهه زد و موفق بیرون آمد..وی با دو نفر در مقابل چهل کارشناس و حقوق دان انگلیسی یک تنه ایستاد.
و این اوج هنر او بود. سرانجام تاریخ ایران 29 اسفند هر سال را مزین به ملی شدن نفت کرد ، هر چند که نفت متاسفانه ملی نشد و فقط دولتی شد و همچنان نیز باقی مانده است.
محمد مصدق پس از کودتای 28 مرداد ( عملیات آژاکس) سال 1332 ، در دادگاه نظامی محاکمه شد و علی‌رغم دفاعیهٔ مستندی که از کارها و دیدگاه‌های خود ارائه کرد، به سه سال زندان محکوم شد. پس از تحمل سه سال زندان، به دستور محمدرضا پهلوی، دکتر مصدق به ملک خود در قلعه احمدآباد (مصدق) تبعید شد و تا پایان زندگی زیر نظارت شدید دولت در انزوا زیست ؛ تا این که سرانجام در 14 اسفند 1345 بر اثر بیماری سرطان در 84 سالگی چشم از جهان فرو بست.
محمد مصدق [26 خرداد 1261 – 14 اسفند 1345 ، مشهور به دکتر مصدق ، ملقب به مصدق‌السلطنه ]
روح مرحوم مصدق آمرزیده باد.
