آمارهای اعلام شده از شناسایی افراد مشکوک مبتلا به کووید۱۹ در مازندران پس از اجرای طرح شهید سلیمانی سبب شده که از یک سو ضریب نفوذ کرونا در مازندران بیشتر به چشم بیاید و از سوی دیگر پرسش‌هایی درباره نقش پزشکان خانواده در شناسایی افراد مشکوک و مبتلا به کرونا ایجاد شود.
به گزارش ایرنا، مسئولان اجرای طرح شهید سلیمانی در مازندران اعلام کردند که بیش از ۱۸ هزار فرد مشکوک مبتلا به کووید۱۹ در این استان توسط عوامل اجرای این طرح شناسایی شده‌اند. شناسایی این تعداد فرد مشکوک در نقاط مختلف استان آن هم با اجرای یک ماهه یک طرح در استانی که پایلوت اجرای طرح پزشک خانواده کشور است ، این علامت سئوال را مقابل سودمندی طرح پزشک خانواده ایجاد می‌کند که پس از هشت سال اجرای طرح چرا و چگونه نتوانسته در شناسایی بیماران مشکوک مبتلا به کرونا موفق عمل کند؟
طرح پزشک خانواده که از سال ۱۳۹۱ در مازندران و فارس به عنوان دو استان پایلوت آغاز به کار کرد، طرحی سلامت‌محور و مبتنی بر پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هاست ، به طوری که آموزش و پیشگیری در آن اولویت اصلی اجرای طرح محسوب می‌شود تا به این شکل هزینه‌های بخش درمان در کشور کاهش یابد. در حال حاضر نزدیک به ۶۵۰ پزشک عمومی در قالب طرح پزشک خانواده ساکنان شهرهای مازندران را زیر پوشش قرار می‌دهند. طبق آمارهای اعلام شده روزانه حدود ۲۰ هزار نفر در مازندران به پزشکان خانواده شهری مراجعه می‌کنند.
خروجی این طرح در امر پیشگیری برای مازندران در برخی موارد مقبول است. برای مثال می‌توان به شناسایی ده‌ها هزار فرد مبتلا به فشار خون بالا یا دیابت در مازندران اشاره کرد که طی سال‌های اخیر انجام شد و نقش مهمی در کنترل روند بیماری در این افراد داشت.
مکمل پزشک خانواده
اما به اعتقاد منتقدان این طرح، مستمر بودن وضعیت قرمز مازندران در دوران شیوع کرونا به دلیل آمار بالای مبتلایان، مبحث آموزش و پیشگیری و شناسایی مبتلایان یا افراد مشکوک به کووید۱۹ را به عنوان یکی از وظایف پزشکان خانواده و مراکز نظام ارجاع با چالش مواجه می‌کند. بویژه از زمانی که با اجرای طرح شهید سلیمانی اعلام شده هزاران فرد مشکوک به کرونا در مازندران شناسایی شدند.
طرح شهید سلیمانی با تمرکز بر مدیریت و کنترل اپیدمی کووید-۱۹ به شیوه محله و خانواده‌محور و مبتنی بر شعار «هر خانه؛ یک پایگاه سلامت» از ابتدای آذر ماه در سراسر کشور به اجرا درآمد. در این طرح مراقبین سلامت به درب منازل شهروندان در مناطق مختلف مراجعه و بسته بهداشتی و اطلاع‌رسانی پیشگیری از کرونا را به خانوارها ارائه می‌کنند. همچنین اگر در خانواده‌ای فردی مبتلا به کرونا بود یا مشکلی وجود داشت اسامی این خانواده‌ها را یادداشت می‌کنند و برای اعزام پزشک یا پرستار اقدام می‌شود.
حال پرسش این است که در مازندران به عنوان یکی از دو استان مجری طرح پزشک خانواده، آیا تفاوتی از نظر نفوذ در خانواده‌ها و شناسایی افراد مشکوک یا مبتلا به کووید۱۹ با سایر استان‌ها وجود داشت؟
مزیت پزشک خانواده
مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران معتقد است که پزشکان خانواده در مازندران وظایف خود را به بهترین شکل ممکن انجام دادند و فعالیت طرح شهید سلیمانی در مازندران به معنای زیر سئوال رفتن خدمات طرح پزشک خانواده در این استان نیست.
دکتر شاهین رسولی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا به شرایط خاص و منحصربه‌فرد مازندران در شرایط اپیدمی اشاره می‌کند و می‌گوید : موقعیت خاص مسافرپذیری مازندران شرایط این استان را نسبت به سایر استان‌ها متفاوت‌تر می‌کند. از طرفی ما با ویروسی مواجه هستیم که در ابتدای شیوع، دانش جهانی درباره آن اندک بود. ضمن این که امکانات درمانی و کنترلی و بیمارستانی ما هم در حد شرایط غیراضطرار و غیراپیدمی است. در چنین شرایطی باید به سرعت احتمال افزایش فشار بر مراکز درمانی را کاهش می‌دادیم.
وی با بیان این که پزشکان خانواده اشراف کاملی بر جمعیت دارند، می‌افزاید: این بیماری برای افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون، دیابت و ضعف سیستم ایمنی شدت بیشتری دارد. بنابراین شناسایی این افراد اهمیت زیادی داشت. برنامه کلی متولی سلامت نیز همین بود که اطلاع‌رسانی کنیم، آموزش دهیم و جمعیت پرخطر را شناسایی کنیم و با اعلام فراخوان به افراد علامت‌دار داده شود تا روند درمان زودتر آغاز شود. نخستین مزیت پزشک خانواده در مازندران همین بود که جمعیت دارای بیماری‌های زمینه‌ای را می‌شناخت و اطلاعات کاملی از افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای در استان وجود داشت.
مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران: تعداد زیادی از مبتلایان طی ۱۱ ماه اخیر در مازندران توسط پزشک خانواده شناسایی و در خانه درمان شدند. پزشک خانواده بار مراکز درمانی و ریفرال استان را کم کرد.
این پزشک خانواده تأکید می‌کند که یکی از دلایل مهار کرونا در جمعیت دارای بیماری زمینه‌ای مازندران اقدامات انجام شده توسط پزشک خانواده بود، می‌افزاید: با همکاری همه پزشکان خانواده تا پایان خرداد دو مرحله غربالگری با اولویت افراد پرخطر انجام دادیم و شهریور نیز همه بیماران پرخطر را طبق پروتکل وزارتی یک بار دیگر غربال و پایش کردیم.
به گفته این پزشک خانواده به خاطر ثبت بودن اطلاعات بیماران زمینه‌ای، برای دسترسی به آن‌ها مشکلی وجود نداشت و پس از تماس با آن‌ها از طریق سامانه ۴۰۳۰ در دو مرحله غربالگری بیش از ۹۵ درصد مردم مازندران در بخش شهری و روستایی انجام و افرادی که دارای علائم کووید۱۹ بودند شناسایی شدند و پروسه درمان برای آن‌ها آغاز شد.
البته با وجود این که رسولی به غربالگری افراد در معرض خطر اشاره می‌کند، نگاهی به برخی آمارهای بیان شده درباره سهم سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مازندران در مبتلایان و فوت‌شدگان ناشی از کرونا قابل تأمل است. آبان امسال دکتر سیمین بابایی سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی مازندران اعلام کرده بود که بیش از ۷۰ درصد از جان باختگان کرونا در بیمارستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مازندران را سالمندان بالای ۶۰ سال یا افراد دارای بیماری زمینه‌ای مانند دیابت، فشارخون، قلبی عروقی و کلیوی تشکیل می‌دهند و بیشترین افراد بستری دارای علایم بیماری کووید-۱۹ در بیمارستان‌های زیر پوشش این دانشگاه هم مردان بالای ۵۵ سال هستند.
کنترل سلامت بیماران زمینه‌ای
اما مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران بر این باور است که وجود اطلاعات آماری دقیق از بیماران زمینه‌ای در این استان سبب پیشگیری از اتفاقات تلخ در جمعیت پرتعداد بیماران دیابتی و فشار خون بالا شد. به گفته او سال ۱۳۹۱ که طرح پزشک خانواده آغاز به کار کرد در طرح خوداظهاری دیابت فقط ۱۵ تا ۲۰ هزار مازندرانی شناسایی شدند. اما اکنون به واسطه فعالیت طرح پزشک خانواده و رصد سلامت همه افراد جامعه، بیش از ۲۲۰ هزار فرد مبتلا به دیابت در مازندران شناسایی شدند که این شناسایی در کنترل اپیدمی کووید۱۹ نقش زیادی داشت. موضوعی که درباره بیماری فشار خون نیز به گفته رسولی در مازندران رقم خورده و یک دستاورد پایه‌ای در حوزه بهداشت و کاهش هزینه‌های درمان محسوب می‌شود.
با این حال اعلام این که در طرح شهید سلیمانی طی یک ماه هزاران فرد مشکوک به کرونا شناسایی شدند، روی دیگر عملکرد پزشکان خانواده را که در مسئولیت‌شان پیگیری برای شناسایی بیماران نیز وجود دارد ، کمرنگ می‌کند.
رئیس انجمن پزشکان خانواده مازندران بدون توضیح در باره چرایی شناسایی نشدن هزاران بیمار کرونایی توسط پزشکان خانواده تا قبل از اجرای طرح شهید سلیمانی ، ارتباط میان این دو را غیرمنطقی می داند و می گوید : منطقی نیست که دو طرح و وظایف آن‌ها را در مقابل هم قرار داد. این دو طرح به موازات هم بر اساس یک ضرورت اجتماعی و بهداشتی مشغول فعالیت هستند و طرح شهید سلیمانی مانند بسیاری از اقدامات دیگر برای تکمیل و تسریع شناسایی و درمان بیماران و همچنین فرآیند پیشگیری از شیوع با تمرکز بر حفظ قرنطینه و تأمین معیشت و نیازهای بهداشتی اجرا شده است.
اجرای طرح شهید سلیمانی در مازندران برای شناسایی بیماران و افراد مشکوک بنا به اظهارات مجریان این طرح تا کنون منجر به شناسایی بیش از ۲۰ هزار نفر در سراسر استان شده است و همین موضوع سبب ایجاد این پرسش می‌شود که چرا این افراد توسط اعضای طرح پزشک خانواده شناسایی نشدند؟
تقسیم وظایف برای مهار کرونا
مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران با بیان این که حدود ۹۰ درصد جمعیت شهری مازندران زیر پوشش طرح پزشک خانواده هستند، می‌گوید: روند تشخیص تا بهبود کامل پروسه‌ای است که بخش‌های مختلف دارد و برای هر بخش گروه‌های مختلف مسئولیتی دارند. هر کدام از بخش‌های آموزش، پیشگیری، تشخیص، درمان و قرنطینه باید با مشارکت گروه‌ها و نهادهای مختلف انجام شود. یک اپیدمی مانند سیل عمل می‌کند و طبیعی است که در چنین وضعیتی یک گروه نمی‌تواند مسئول باشد. اما بخش عمده کار برای پیشگیری از افزایش فشار بر مراکز درمانی با پزشک خانواده است که به بهترین شکل اجرا شد.
رسولی طرح پزشک خانواده را مانعی مهم در سرازیر شدن خیل بیماران به بیمارستان‌های مازندران می‌داند و می‌افزاید: هنر پزشک خانواده این است که نگذارد بار مراکز درمانی زیاد شود. در بخش درمان یک قسمت مهم بیمارستان‌ها هستند که با وجود حساسیت و خطر بالای مواجهه با بیماران، از نظر کمیت کمتر از پزشکان خانواده با جمعیت بیمار مواجه هستند.
وی می‌گوید: بخش بزرگی از افراد مبتلا طی حدود ۱۱ ماه اخیر در مازندران توسط پزشک خانواده شناسایی و با مشاوره‌های پزشک بدون مراجعه به بیمارستان در خانه درمان شدند و پزشک خانواده این اجازه را نداد که بار مراکز درمانی و ریفرال در استان اضافه شود.
البته در این اظهارنظرها جای خالی آمارهای رسمی از فعالیت پزشک خانواده احساس می‌شود. قطعا اعلام آمار مشخص و دقیق از میزان شناسایی مبتلایان به کووید۱۹ در طرح پزشک خانواده طی ۱۱ ماه شیوع این بیماری در کشور می‌تواند به کمک اثبات اظهارات مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران بیاید. این که مجریان پزشک خانواده در مازندران تا کنون چند بیمار را شناسایی کردند، چند نفر دارای بیماری زمینه‌ای بودند و چه تعداد از بستری‌شدگان به بیمارستان‌ها ارجاع داده شدند؟
کمک بسیج به حفظ قرنطینه بیماران
این پزشک خانواده معتقد است که بخش مهمی از دلیل وارد نشدن مازندران به پیک سوم کرونا حضور فعال پزشکان خانواده بود. رسولی باز هم بدون ارائه آمار مربوط به مازندران و کشور ، تصریح می‌کند: به استناد آمارهای ثبت شده، مازندران بیشترین ویزیت سرپایی مربوط به کرونا را در کشور داشت که حاصل تلاش پزشکان خانواده است. این موضوع را دکتر لاری سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا نیز تأیید کرد و در سفر اخیرش به مازندران، وارد نشدن مازندران به پیک سوم با وجود شرایطی که دارد را به یک معجزه تشبیه کرد.
مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران با اشاره به سراسری بودن طرح شهید سلیمانی خاطرنشان می‌کند: ما فقط در فارس و مازندران پزشک خانواده داریم. اما طرح شهید سلیمانی سراسری است و این مقایسه درست نیست. بسیج پتانسیل‌های مختلفی دارد. ما هم بخشی از این بسته خدماتی هستیم و از ورود بسیج یا هر سازمان دیگر در این پروسه با تولیت وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و معاونت بهداشتی استقبال می‌کنیم. هر مجموعه‌ای که بتواند خدماتی خارج از توان نظارتی و اجرایی نظام سلامت را انجام دهد و به رعایت درست و بهتر قرنطینه کمک کند منافاتی با طرح پزشک خانواده ندارد و در همین راستاست.
مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران: نگهداری فرد در قرنطینه وظیفه پزشک خانواده نیست و نهادهای جنبی می‌توانند در حمایت‌های مالی و روانی کمک کننده باشند.
رسولی اظهار می‌کند: بر خلاف بحث شناسایی و اقدامات درمانی و اعزام به قرنطینه، موضوع حفظ افراد در قرنطینه خارج از توانایی وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی و پزشک خانواده است. بخشی از کار که به عهده پزشک خانواده است به بهترین شکل انجام شد. اما نگهداری فرد در قرنطینه وظیفه پزشک خانواده نیست. نهادهای جنبی می‌توانند در حمایت‌های مالی و روانی کمک کننده باشند و به حضورشان نیاز است.
وی می‌افزاید: حتی پیش از طرح شهید سلیمانی در مازندران تجربه مشابهی را داشتیم که حمایت نشد. سامانه‌ای طراحی شده بود که مشخصات هر فرد مبتلا وارد آن سامانه می‌شد و نوع حمایت‌های مورد نیاز فرد را درج می‌کردیم تا سازمان‌های دیگر برای ماندن فرد در قرنطینه آن‌ها را برطرف کنند. اما شکل نگرفت. نگهداری قرنطینه قطعا نیاز به افراد و اقداماتی دارد که خدمات ابتدایی مورد نیاز فرد را تأمین کنند تا فرد در منزل بماند.
اجرای طرح پایش روابط مبتلایان
مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران به اجرای طرح ردیابی (tracing) یا پایش روابط فرد مبتلا در مازندران توسط پزشک خانواده نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: برای کنترل شیوع کرونا مهم‌ترین کاری که در دنیا انجام می‌شود تعقیب ارتباطات فرد مبتلاست. در سامانه ما بخشی برای همین کار قرار داده شد که پس از شناسایی فرد مبتلا و ثبت مشخصات او در سامانه، توسط مراقب ناظر اطلاعات افرادی که فرد با آن‌ها در ارتباط بود دریافت و ثبت می‌شود. سپس مراقب سلامت با تماس یک روز در میان با این افراد مبتلا بدون این که نام بیمار اصلی به آن‌ها گفته شود، وضعیت‌شان را رصد می‌کند. در صورتی که علائمی داشته باشند فراخوان می‌شوند و تحت درمان قرار می‌گیرند. این شاخص بسیار ارزشمند و مهم در مازندران توسط پزشک خانواده انجام می‌شود.
البته در مقابل این اظهارات مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران موارد متعددی از شهروندان مبتلا شده به کووید۱۹ در مازندران هستند که مدعی‌اند پس از اثبات ابتلا به کرونا هیچ تماسی از طرف مجریان طرح پزشک خانواده یا مراقبان سلامت با آن‌ها یا اعضای خانواده‌شان برای رصد وضعیت سلامت‌شان گرفته نشد. موضوعی که ممکن است ناشی از کم‌توجهی در برخی موارد به اجرای طرح باشد یا شاید هم ریشه آن را باید در چگونگی اجرای طرح ردیابی توسط پزشک خانواده مازندران جست‌وجو کرد.
رسولی طرح پزشک خانواده را یک ظرفیت ارزشمند در نظام سلامت مازندران می‌داند و معتقد است که متولیان سلامت و رسانه‌ها باید جایگاه پزشک خانواده را آن طور که هست از طریق تریبون‌ها به اطلاع همگان برسانند و پس از دوران کرونا نیز برای رفع کاستی‌ها و تقویت نقاط قوت این طرح در استان تلاش بیشتری به کار گرفته شود.
او عملکرد پزشک خانواده در شناسایی مبتلایان و پیشگیری از حضور هزاران فرد مبتلا به کرونا در بیمارستان‌های مازندران را یک اتفاق مهم در حوزه سلامت این استان می‌داند و تصریح می‌کند: امروز حدود ۹۵ درصد جمعیت شهری و روستایی مازندران از خدمات این طرح بهره‌مند هستند و عمده آن‌ها نیز از آن رضایت دارند. با این حال نمی‌توان منکر برخی کاستی‌ها و چالش‌ها نیز شد. اما در مجموع پزشک خانواده در دوران کرونا عملکرد مطلوبی داشت.
پرهیز از مقایسه
این پزشک خانواده می‌افزاید: نمی‌توان حدود ۱۱ ماه فعالیت پزشکان خانواده در سراسر استان را با طرحی که یک ماه است به عنوان طرح مکمل آغاز شده و وظایف دیگری را انجام می‌دهد مقایسه کرد. مازندران در بخش شهری رکورددار ابتلای بیشترین پزشک عمومی به کووید۱۹ است. علاوه بر چند شهید سلامت، نزدیک به ۱۰۰ پزشک خانواده به کرونا مبتلا شدند. چون پزشکان خانواده شهری در خط اول مواجهه سرپایی جمعیت زیر پوشش شهری هستند.
به گفته رسولی باید در نظر داشت که طرح شهید سلیمانی با همکاری وزارت بهداشت در کل کشور و به عنوان یک طرح محله‌محور انجام می‌شود تا افراد دارای علامت که نشانه‌های بیماری را به پزشک خانواده بیان نمی‌کنند یا به دلیل سهل‌انگاری توجهی به نشانه‌ها ندارند را شناسایی کند و خروجی آماری این طرح را نباید به حساب ضعف طرح پزشک خانواده در شناسایی بیماران گذاشت.
بنا به اظهارات مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران، این طرح هشت ساله در مازندران مزیت‌هایی برای بخش بهداشت و درمان استان ایجاد کرده و در مهار کرونا نیز عملکردی مثبت داشت. با این حال قرار دادن آمارهایی که از سوی مجریان طرح شهید سلیمانی درباره شناسایی بیماران مشکوک و مبتلا به کووید۱۹ اعلام می‌شود در مقابل مجموع آمارهای بستری‌شدگان در مازندران جای خالی شفافیت آماری درباره چگونگی پایش و رصد و کنترل کرونا را آشکار می‌کند. اعلام آمارهای طرح پایش و کنترل افراد مشکوک به کرونا در مازندران چه در طرح پزشک خانواده و چه در طرح شهید سلیمانی می‌تواند این ابهام آماری را برطرف کند.
آمار در مقابل عملکرد
آن چه که در حال حاضر از تحلیل آماری مبتلایان و فوت‌شدگان کرونا در مازندران در مقایسه با آمار کشوری مشاهده می‌شود، بالاتر بودن درگیری مازندران با این ویروس است و از سوی دیگر نیز تداوم وضعیت بحرانی کرونایی در مازندران شرایط این استان را بحرانی‌تر از سایر استان‌ها نشان می‌دهد. روندی که در نبود برخی آمارهای دقیق و تحلیل های آماری، عملکرد پزشک خانواده را زیر سئوال می‌برد.
طبق آمارهای وزارت بهداشت تا ۲ دی یک میلیون و ۱۷۰ هزار و ۷۴۳ نفر در کشور به کرونا مبتلا شدند که از این تعداد ۵۴ هزار و سه نفر جان باختند. یعنی ۴.۶ درصد کل مبتلایان رسمی و ثبت شده جان خود را از دست دادند. این در حالی است که اگر بنا به اعلام دانشگاه علوم پزشکی مازندران تعداد افراد بستری شده مبتلا به کرونا در این استان را حدود ۴۰ هزار نفر در نظر بگیریم و تعداد فوتی‌ها نیز همان ۲ هزار نفر محاسبه شود، میانگین فوتی‌های مازندران ۵ درصد کل بستری‌شدگان خواهد بود که بالاتر از میانگین کشوری فوت نسبت به بستری است.
از سوی دیگر برخی مشاهدات آماری دیگر و استمرار قرار داشتن مازندران در بین استان‌های با وضعیت قرمز نیز حادتر بودن شرایط این استان را نشان می‌دهد. مازندران آخرین استانی بود که از وضعیت قرمز خارج شد. ضمن این که در بین ۱۲ شهری که آخرین شهرهای با وضعیت قرمز کشور بودند، ۵ شهر متعلق به مازندران بود و کماکان نیز وضعیت ۱۷ شهرستان از ۲۲ شهرستان استان نارنجی و تنها پنج شهرستان دارای وضعیت زرد شکننده هستند.
موضوع مهم دیگر این که در حال حاضر مازندران تنها استان کشور است که بر خلاف سایر استان‌های کشور نه تنها روند نزولی را تجربه نمی‌کند، بلکه با وجود اجرای محدودیت‌های سختگیرانه کرونایی از ابتدای آذر تا کنون تعداد بستری‌شدگان کرونایی در آن افزایش یافت. اوایل آذر که طرح محدودیت‌های کرونایی همزمان با کل کشور در مازندران آغاز شد، تعداد بستری‌شدگان نزدیک به ۸۰۰ نفر بود ، اما یک ماه پس از اجرای محدودیت‌های سختگیرانه کرونایی تعداد بستری‌شدگان در این استان نه تنها کم نشد، بلکه از مرز هزار نفر هم گذشت. مسئولان دانشگاه علوم پزشکی مازندران یکی از علت های افزایش بیماران بستری در یک ماهه آذر را اجرای طرح شهید سلیمانی و شناسایی بیماران جدید ذکر کردند ، موضوعی که با اظهارات رییس انجمن پزشک خانواده همخوانی ندارد.
بر اساس آمار رسمی از بدو شیوع ویروس کرونا در استان مازندران از ۳۰ بهمن پارسال تا کنون بیش از ۴۰ هزار نفر با علائم مشکوک به ویروس کرونا در بیمارستان‌های استان بستری شدند. طبق همین برآورد نیز حدود ۲ هزار نفر با علائم ویروس کرونا جان خود را از دست دادند که ۷۰ درصد از فوت‌شدگان کرونایی در این استان را افراد سالمند تشکیل دادند.
در عین حال که به گفته مدیرعامل انجمن پزشکان خانواده مازندران عملکرد این طرح در ماندران بسیار مطلوب بود، انجام مقایسه آماری بین وضعیت مازندران و سایر استان‌ها ابهامات و پرسش‌ها را همچنان به قوت خود باقی نگه می‌دارد. به استناد آمارهای رسمی وزارت بهداشت از ابتدای شیوع کرونا در ایران تا کنون حدود ۵۴ هزار نفر جان خود را بر اثر ابتلا به کووید۱۹ از دست دادند که بیش از ۲ هزار نفر این تعداد مربوط به مازندران است. به عبارتی دیگر ۳.۷ درصد فوتی‌های ناشی از کرونا در ایران متعلق به مازندران است که ۴ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است.