قم به عنوان شهری در نواحی خشک و نیمه خشک کشور به دلیل کاهش بارش، خشکسالی های پیوسته، خشک شدن قنات ها و چاه ها و استفاده غیرمجاز از سفره های زیرزمینی با مشکل کم آبی مواجه شده به گونه ای که برخی از به صدا درآمدن زنگ خطر بحران آب در این استان خبر می دهند.
به گزارش تابناک قم، خشکسالی و بحران کمبود آب تاثیر بسیار زیادی بر فعالیت های کشاورزی، صنعتی و اقتصادی، تخریب محیط زیست و منابع طبیعی بویژه درمناطق کویری و گرم و خشک خواهد داشت که استان قم نیز از وضعیت مستثنی نیست.
امروز مدیریت آب یک موضوع اساسی است و بسیاری از کارشناسان هشدار داده اند که اگر برای آینده برنامه ریزی درست و مدیریت مناسب و بهینه ای صورت نگیرد، بحران آینده بحران آب جدی خواهد بود و حتی برخی پژوهشگران از جنگ فراگیر آب در آینده خبر می دهند.
قم از جمله استان هایی است که که آب و هوای گرم و نیمه خشک و 9300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد ومیانگین بارش سالانه آن 142 میلیمتر است.
مهمترین علل این کمبود بارش وجود توده هوای پرفشار و جلوگیری از وزش بادهای مرطوب غربی، دوری از دریاها و منابع رطوبت و وجود رشته کوه‌های زاگرس به عنوان مانعی برای رسیدن بادهای مرطوب غربی به قم و پایین بودن میانگین ارتفاع است.
در این شرایط بهترین ابتکار، مدیریت بهینه آب است، سید مهدی صادقی استاندار قم در بهمن ماه سال جاری در همایش منطقه ای حاشیه کویر مرکزی ایران گفت: مهم ترین محور موضوعی بحران آب، بحث مدیریت است در واقع مشکلات ما در زمینه آب مسائلی همچون کشاورز و مصرف کننده نیست بلکه ما در هر عرصه مدیریت دچار مشکل هستیم و آب به خوبی مدیریت نمی شود.
برخی مسئولان استان قم در گفت وگو با خبرنگار ایرنا نسبت به برداشت بیش از حد آب از منابع زیر زمینی هشدار دادند و بر این باورند: استفاده نامناسب و نادرست از منابع آبی، خسارت های زیانباری برای استان دارد.
آنها همچنین از اقشار مختلف مردم درخواست کردند با صرفه جویی و مدیریت منابع آبی ، در مسیر اصلاح الگوی مصرف در حوزه آب گام بردارند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قم و دبیرکارگروه حفاظت از منابع آبی استان در این زمینه گفت: متاسفانه ما در زمینه آب در مرحله بحران قرار داریم،بر اساس یک شاخص، سرانه آب 1700 مترمکعب در سال به عنوان شاخص تنش و میزان 1000 مترمکعب آب سرانه در سال به عنوان شاخص کم آبی معرفی می شود
احمد حاجی حسینی مسگر افزود: براین اساس، کشورهایی که سرانه منابع آب سالانه تجدیدپذیر بیش از 1700 مترمکعب دارند، مشکل بحران آب ندارند. کشورهایی که سرانه منابع آب تجدیدپذیر بین 1000 تا 1700 مترمکعب دارند، کشورهایی با'تنش آبی' و کشورهایی که سرانه آب تجدیدپذیر کمتر از 1000 مترمکعب در سال دارند، کشورهایی با 'کمبود آب' هستند.
وی ادامه داد: این وضعیت و شاخص برای استان قم نشان می دهد که ما در مرحله بحران قرار داریم.
وی یادآورشد: در استان قم شورای حفاظت از منابع آبی به ریاست استاندار تشکیل شده که اعضا پیگیر اجرای مصوبات شورای عالی آب هستند.
حاجی حسینی مسگر اظهارداشت: این جلسات به صورت یک ماه یکبار به ریاست استاندار تشکیل و ضمن ارزیابی شرایط، راهکار های مختلف ارائه می شود.
وی گفت: به لحاظ کلی وضعیت ما در مصرف آب، بحرانی است و منابع زیرزمینی نیز در حد سفره ها نیست و بیشتر از توان از این منابع استفاده کردیم و به خاطر افت سرزمینی، با معضلات و مشکلاتی مانند ریزگردها مواجه هستیم.
وی گفت: توصیه ما به مردم و اقشار مختلف این است که کاهش مصرف و مدیریت آب را در منزل و محل کار خود داشته باشند، بیشترین مصرف ما در حوزه کشاورزی است که در این زمینه باید متناسب با وضعیت، شرایط کشت و مصرف را فراهم کنیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قم ادامه داد: ما درحوزه آب شرب و صنعت نیز چنین وضعی داریم و یاید میزان مصرف را نسبت به داشته های آبی خود تنظیم کنیم تا چالش مواجه نشویم.
حاجی حسینی مسگر یادآورشد: ما به سمت یک تنش آبی و بحران آب پیش می رویم و در حقیقت وارد مرحله تنش متناسب با شاخص های ارزیابی آب شده ایم.
وی ادامه داد: در شورای حفاظت از منابع آبی معاونان استاندار و دستگاه های ذی نفع حضور دارند و بیشتر بحث این است که در حفظ منابع آبی، رودخانه ها، مسیل ها کوشا باشیم و برای بی مهری هایی که برای رقم زدن وضعیت موجود در گذشته انجام شده، امروز برنامه ریزی کنیم.
وی گفت: مهمترین اقدام در شرایط کنونی اصلاح الگوی مصرف است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب قم نیز دراین زمینه گفت: در حال حاضر حدود 85درصد آب قم از سد کوچری و چاه های علی آباد و 15 خرداد و چاه های سطح شهر تامین می شود.
علیجان صادق پور افزود: مردم قم مانند گذشته درمدیریت و صرفه جویی در مصرف آب به صورت جدی اقدام کنند و بدانند آب شرب قم با هزینه های گزاف و سختی فراوان تامین و در اختیار آنها قرار می گیرد و باید مصرف بهینه داشته باشند.
وی گفت: درخصوص تامین آب تدبیرهایی صورت گرفته ولی مردم باید ضمن توجه جدی به صرفه جویی از منابع آب به عنوان یک سرمایه ملی و گرانبها محافظت کنند.
وی با اشاره به این که یکی از مهمترین مشکل های کشور و به خصوص استان قم، کمبود منابع آبی است، افزود: میزان مصرف 160 لیتر در منطقه ای مانند قم که کمبود منابع آبی دارد مصرف بالایی است و از شهروندان انتظار می رود این میزان از مصرف را با اصلاح الگوی مصرف کاهش دهند.
صادق پور بیان کرد: با توجه به جایگاه ویژه استان قم در نظام اسلامی، از همان روزهای نخستین پیروزی انقلاب، طرح های گسترده ای برای رفع مشکل کمبود آب این استان صورت گرفته است.
وی ادامه داد: در سال های نخست پیروزی انقلاب برای تامین آب مورد نیاز مردم قم، حلقه چاه های متعددی در بستر رودخانه قمرود حفر شد که می توانست 900 لیتر آب در ثانیه در اختیار جمعیت آن زمان قم قرار دهد، در ادامه با افزایش جمعیت و کاهش کیفیت آب به دست آمده از این راه، شناسایی و تامین آب از نقطه های دیگر در دستور کار قرار گرفت و درهمین رابطه 13 حلقه چاه در منطقه علی آباد قم( 50 کیلومتری شمال قم ) حفر شد و این منبع جدید می توانست 500 لیتر بر ثانیه آب دارای کیفیت ارائه دهد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب قم گفت: با افزایش جمعیت و گسترش شهر قم، مسئولان وقت نظام برای تامین آب شرب مردم، طرح احداث سد 15 خرداد را در 70 کیلومتری قم دنبال کردند و آب جمع آوری شده در این سد پس از پالایش در تصفیه خانه دلیجان در اختیار شهروندان قرار می گرفت.
وی ادامه داد: با تمام این تلاش ها همچنان در زمینه تامین آب مورد نیاز قم از لحاظ کمی و کیفی مشکل وجود داشت و به همین خاطر مسئولان وزارت نیرو به فکر انتقال آب از سرشاخه های دز در استان لرستان افتادند و این کار در ادامه با احداث سد کوچری دنبال شد و آب از این طریق به استان قم رسید.
یکی از طرح‌های بزرگ برای حل مشکل شوری آب در قم، پروژه انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم بود که مراحل اولیه برسی انتقال آب الیگودرز به قم و برخی شهرهای مرکزی ایران از سال 1360 آغاز شد و اجرای رسمی طرح انتقال آب الیگودرز از شرق استان لرستان به برخی شهرهای مرکزی ایران و قم به طور رسمی از سال 1382 آغاز شد که اجرای آن موجب انتقال سالانه 181 میلیون متر مکعب آب از رودخانه های الیگودرز به سد کوچری و تصفیه خانه آن می‌شود.
صادق پور گفت: بیشترین میزان مصرف آب در فصل گرما در استان قم، چهار هزار و 700 لیتر در ثانیه و در فصل سرما، 2 هزار و 850 لیتر در ثانیه است.
وی بیان کرد: با وجود مشکل هایی که در راه تامین آب وجود دارد، شرکت آب و فاضلاب استان تمام توانمندی های خود را به کار گرفته است و تلاش می کند آب قم به صورت شبانه روزی و بدون قطعی به دست مردم برسد.
سرانه مصرف آب در قم 200 لیتر در روز
مهدی نظر زاده معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب قم،گزارشی از وضعیت قم از نظر منابع آب ارائه کرد و گفت: سرانه مصرف آب در استان 240 لیتر در روز است که از این میزان 205 لیتر در روز به مصرف می رسد و مابقی جز هدر رفت آب است.
وی افزود: از 205 لیتر در روز، 160 لیتر در روز مصرف خانگی و مابقی در صنعت، تجاری و اداری صرف می شود.
وی با اشاره به این که الگوی مصرف در ایران 150 لیتر در روز است گفت: برای مناطقی مثل شهر قم که با کمبود آب مواجه هستند این میزان به 130 لیتر در روز است این درحالی می باشد که بر اساس مطالعات صورت گرفته با 50 الی 100 لیتر در روز می توان زندگی سالم و بهداشتی داشت.
وی ادامه داد: در استان قم مشترکینی وجود دارد که به صورت میانگین 50 لیتر در روز آب استفاده می کنند.
نظرزاده داشت: درحال حاضر در اکثر سفره های آب زیرزمینی موجود افت سطح آب و کاهش کیفیت آب به یک پدیده دائمی و مستمر تبدیل شده است به گونه ای که میانگین افت سطح ایستابی در استان حدود یک متر و در بعضی نقاط به 2 متر در سال نیز می رسد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی قم گفت: ما در استان قم وارد شانزدهمین سال از خشکسالی شده ایم ولی درسال جاری با بارندگی هایی که صورت گرفته، وضعیت ما معادل سال گذشته است.
محمد احمدی جبلی ادامه داد: با توجه به اینکه یک ماه از فصل زمستان و بارش های بهاره را داریم انتظار می رود وضعیت بهتری نسبت به سال گذشته داشته باشیم ولی به این معنا نیست که از بحران خشکسالی و کم آبی عبور کردیم.
وی گفت: میزان آب تجدید پذیر سفره های آبی استان به شدت کاهش پیدا کرده و میزان برداشت از آنها به صورت مجاز و غیرمجاز بیش از حد نرمال است.
احمدی جبلی خاطرنشان کرد: در حال حاضر 70 درصد آب شرب استان و 40 درصد آب شرب روستاها از سرشاخه های دز تامین می شود و اگر این ظرفیت نبود ما وارد یک بحران جدی می شدیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی گفت: ما برای مقابله با بحران کم آبی در حوزه روستایی برنامه جامع برای تامین آب 90 درصد روستاها از سرشاخه های دز تعریف کردیم و امید است با حمایت استاندار، نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعتبار مناسبی در این زمینه داشته باشیم.
احمدی جبلی خاطرنشان کرد: در حال حاضر از آب سرشاخه های دز، آب شرب مورد نیاز روستاهای بخش مرکزی مانند قنوات، 40 درصد روستاهای کهک وتعدادی از روستاهای سلفچگان را تامین کردیم و اگر این اقدام نبود با بحران سنگینی در زمینه آب مواجه می شدیم.
وی گفت: امید است تا پایان سال 96 کلیه دهستان های قنوات و قمرود را به طور کامل از طرح سرشاخه های دز، آب رسانی کنیم و مشکل کلیه روستاهای بخش کهک و70 درصد بخش سلفچگان حل خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی ادامه داد: بخش خلجستان و جعفرآباد قم هنوز به آب سرشاخه ها متصل نشدند ولی طرح آن در حال مطالعه می باشد.
احمدی جبلی اظهار داشت: ما با توجه به تامین آب از سرشاخه های دز، هنوز درگیر بحران آب شرب نشدیم ولی در مدیریت مصرف مشکل اصلی را داریم.
وی گفت: بخشی از این مشکل باید توسط ما به عنوان شرکت های خدماتی، و بخشی توسط مشترکان آب در روستاها و شهرها اجرا و فرهنگ سازی داشته باشیم.
وی ادامه داد: در این راستا، آموزش کودکان در مدارس و زنان خانه دار به عنوان بیشترین مصرف کننده آب، بسیار مفید باشد.
احمد جبلی خاطرنشان کرد: با وجود خشکسالی ولی در حال حاضر میزان تولید آب ما بیش از نیاز خانوارهای روستایی است واین موضوع باید مدیریت شود.
وی اظهار داشت: باید سفره های آبی را زودتر از آنکه احتمال تخلیه کامل داشته باشند را دریابیم و استفاده های خود از این سفره ها را به تعویق بیندازیم.
احمدی جبلی گفت: اگر وضعیت بارندگی ها اینگونه پیش برود بزودی دچار بحران جدی آب خواهیم شد.
سید محمدتقی سجادی. مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم نیز در این زمینه گفت: با توجه به وضعیت نامطلوب بارندگی ها در استان، ما هم اکنون از سفره های آب زیرزمینی و منابع در دسترس استفاده می کنیم و از نظر کمی با افت سفره ها نسبت به دو دهه گذشته مواجه می باشیم.
وی ادامه داد: از نظر کیفی نیز میزان شوری آب قم بسیار زیاد شده و حتی گفته می شود این میزان شوری نسبت به گذشته سه برابر شده است.
وی گفت: به دلیل نبود ورود آب از بالادست، پیشروی آب شور و معکوس شدن شیب هیدرولیکی، میزان آب هایی که از سرشاخه ها وارد دشت های استان قم می شد اکنون به به صفر رسیده است.
سجادی خاطرنشان کرد: بجز شور شدن ما تبخیر بالای آب را داریم و از سویی به دلیل استفاده از سفره های زیرزمینی، سد سازی ها در بالادست و استفاده های غیرمجاز، بسیاری از دشت های قم از بین رفته است.
وی به عنوان نمونه گفت: منابع طبیعی دشت مسیله، زمانی محل سیل و سیلاب بود، دام های سنگین مانند اسب و شتر در آن چرا می کردند و مرتع غنی آن حتی بیش از نیاز استان بود ولی از زمانی که آب ورودی حاصل از قمرود، قره چای و آب های بالادست به صفر رسید وضعیت اسفناکی پیدا کرد.
سجادی یادآورشد: امروز ما در این دشت ها حتی از نظر پوشش گیاهی نیز با مشکل مواجه هستیم و اکنون تنها گونه های خاصی مانند شوره گز می روید که البته همین هم در این وضعیت برای ما غنمیت است.
دشت مسیله با مساحت بیش از 10 هزار هکتار، یکی از دشت های قم می باشد که در شرق استان واقع شده است؛ این دشت با ارتفاع 795 متر از سطح دریا، پست ترین نقطه استان قم به شمار می آید. دشت مسیله در حدود 50 سال پیش دارای یکی از بهترین مراتع استپی و دشتی بوده است.
علاوه بر مراتع خوب، این دشت در سال های گذشته یکی از بزرگ ترین مراکز تولید غلات (گندم، جو و غیره) در بخش مرکزی ایران بوده است؛ در حال حاضر بخش عمده ای از دشت مسیله از درختان گز و تاغ پوشیده شده است.
وی ادامه داد: با توجه به وضعیت بارندگی، اوضاع آب در کل کشور مطلوب نیست واتفاق هایی که در حوزه آب خیزها می افتد وضع را بدتر می کند، امروز دریاچه نمک به یک بحران و کانون تولید ریزگرد تبدیل شده است.
وی گفت: مشکل اصلی که امروز در ارتباط با آب با آن مواجه شده ایم بخشی به خاطر سوء تدبیر انسانی است و اولویت بندی در پروژه های زیرساختی و توسعه ای را جدی نگرفتیم و ما تا حدودی از ظرفیت اکوسیستم فاصله گرفته ایم.
سجادی خاطرنشان کرد: باید به اندازه نیاز از طبیعت و منابع ان استفاده کرد نه بیش از ظرفیت آن، قم به دلیل موقعیت خاصی که دارد فشار زیادی به اکوسیستم آن می آید.
وی ادامه داد: به صورت طبیعی سالانه از قمرود 500 میلیون متر مکعب آب به دشت های قم می رسید وسفره های زیرزمینی را نیز تغذیه، مراتع را بهبود و خاک را شیرین می کرد.
سجادی گفت: از زمانی که سدهایی در بالادست ایجاد و بخشی از عرصه را برای کشاورزی اختصاص دادیم به صورت طبیعی در پایین دست مشکلاتی ایجادخواهد شد، اگر در بالادست قمرود با سد سازی، عرصه های را زیرکشب ببریم معلوم است که در پایین دست، آب قم تامین نمی شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم نیز با اشاره به وضعیت آب در قم گفت: در سال های گذشته روزانه 500 میلیون مترمکعب روان آب وارد سفره های زیرزمینی می شد که این میزان امروز به صفر رسیده است.
محمدرضا طلایی دوهفته قبل طی سخنانی در همایش منطقه ای حاشیه کویر مرکزی ایران، افزود: به صفر رسیدن روان آب ورودی به سفره های آب زیرزمینی در حالی است که از چاه های عمیق برای تمامی اراضی استان استفاده می شود.
وی اضافه کرد: سطح آب های زیرزمینی در قم سالانه پایین می رود و شوری آب های زیرزمینی، 2 برابر شده است.
وی ادامه داد: استان قم در انتهای حوزه آبریز قرار دارد و 80 درصد این حوزه خارج از استان است.
طلایی با بیان این که در دشت مسیله 170 حلقه چاه مجاز وجود دارد، بیان کرد: در 40 کیلومتری از همین دشت، 10 برابر تعداد چاه مجاز، چاه غیرمجاز حفر شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
وی تصریح کرد: این چاه های کشاورزی منطقه را تحت تاثیر قرار داده و هر سال در حال توسعه است.
وی گفت: چهار رودخانه به دریاچه نمک قم راه دارد، ولی سال هاست که قطره آبی وارد این دریاچه نمی شود و سرعت شوری آب به زودی به استان های همجوار نیز خواهد رسید.
دریاچه نمک در ناحیه شرقی استان قم و در حد فاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است که حدود 200 هزار هکتار وسعت داشته و یک سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی کم نظیر شامل پوسته نمکی و حاشیه باتلاقی است.
این دریاچه که در دهه های گذشته از طریق رودخانه های کرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای کاملا پرآب بوده است، اکنون با قطع حق آبه ها، خشکسالی مستمر و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی که باعث پیشروی آب های فراشور در سفره های زیرزمینی به سمت دشت ها و نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه شده، به یکی از کانون های فعال القای ریزگردها در منطقه تبدیل شده است.
طلایی به اقدام های سازمان جهاد کشاورزی در راستای بهینه کردن مصرف آب اشاره کرد و گفت: در 2 سال گذشته، 6 هزار و 500 هکتار از اراضی قم به سامانه آبیاری نوین تجهیز شده است، در حالی که در سال های 90 تا 92، فقط 150 هکتار از اراضی آبیاری نوین شده بود.
منبع: ايرنا
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱
امسال با این همه بارندگیاگر این کشور را سیل هم ببرد باز هم این مسئولین دم از کم آبی می زنند !