تابناک رضوی/ در دنیای جهانی شده امروز دولتها تنها کنشگران عرصه سیاست نیستند. روابط دولتها از مسیر سیاست ورزی - (دیپلماسی) - رسمی می گذرد؛ ولی در سالهای اخیر افکار عمومی کشورها هم نقش تعیین کننده ای در شکل دهی روابط سیاسی دولتها دارد.
از انتشار خبر توافق ایران و عربستان چند روزی گذشته است اما تحلیل ها و پیامدهای این توافق همچنان در رسانه ها و جامعه بازتاب دارد. آنچه در پکن به ثمر نشست، حاصل دیپلماسی سنتی بود. اما دیپلماسی عمومی که از آن به عنوان سیاست ورزی (دیپلماسی) نوین یاد می شود هم در کنشگری دو کشور موثر بوده است. به جز هم آوردی در رسانه های رسمی و فضای مجازی آنچه بیش از چهار دهه نقش اساسی در شکل دهی روابط دو کشور داشت و دارد؛ مناسک حج و عمره یا به عبارتی دیپلماسی زیارت است. نقطه اتصال دیپلماسی عمومی و دیپلماسی گردشگری برای خارجیانی که باهدف زیارت اماکن مذهبی به کشور دیگری سفر می کنند را باید دیپلماسی زیارت نامید. و آن را باید از وجوه قدرت نرم کشورها دانست.
ﻗﺪرت ﻧﺮم ﺑﺮ ﺗﻮﺍﻧﺎﯾﯽ ﺷﮑﻞ دﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻼﯾﻖ دﯾﮕﺮﺍن ﺍﺳﺘﻮﺍر ﺍﺳﺖ و آن را ﻧﺎﺷﯽ ﺍز ﺟﺬﺍﺑﯿﺖ ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﺍﯾﺪه ﺁ ل ﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی ﯾﮏ ﮐﺸﻮر می دانند. در غرب آسیا انگیزه و گرایشهای دینی و مذهبی اثرگذاری ویژه ای در مولفه های قدرت نرم دارند.
وجود بیش از 6 میلیون نفر مشتاق که در نوبت سفر عمره مفرده در ایران هستند و در این سالها منتظر برقراری دوباره روابط دیپلماتیک دو کشور بوده اند از یک سو، و شیعیان عربستانی مشتاق زیارت و عتبه بوسی امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع) از سوی دیگر؛ سهم و وزن افکار عمومی را برای بازگشایی سفارت های تهران و ریاض در دو کشور مشخص می کند.
نکته حائز اهمیت اینکه زائر خارجی و شهروند میزبان – خواه شهروند عادی باشد یا کارمند و مدیر دولتی یا فروشنده و امثال آن- هر دو در تصویر سازی وجهه ملی یکدیگر اثرگذارند. از این رو زائر خارجی اگر تصویر مناسبی از کشور میزبان در ذهن خود داشته باشد به سفیر کشور میزبان تبدیل شده است.
بر این اساس آنچه اهمیت دارد ماندگاری آثار سفر زیارتی است که زائران دو کشور از مقاصد سفرشان در ذهن خواهند داشت و آن را برای هموطنانشان منعکس می کنند. برخی معتقدند در سالهای اخیر عربستان تلاش می کند تا تصویری که در ایام حج در ذهن حجاج از این کشور شکل می گیرد را اصلاح و نوسازی کند. از این رو برخورد افراد مختلف در این کشور در بر خورد با حجاج به شکل معنی داری با گذشته تفاوت کرده است. این موضوع را حاجیانی که امسال به حج مشرف شدند و سابقه این سفر معنوی را پیش از این داشتند؛ تایید می کنند.
در سالهای پیش از قطع ارتباط ایران و عربستان؛ سالانه حدود 240 هزار زائر عربستانی به مشهد سفر می کردند. اگر با از سر گیری روابط دو کشور سالانه همین تعداد زائر از عربستان به ایران وارد شوند و فقط نیمی از آن تحت تاثیرآثار مثبت سفر به ایران قرار گیرد. سالی 120 هزار شهروند عربستانی به نوعی سفیر فرهنگی ایران می شوند.
افزون بر این تعداد، سالانه حدود سه و نیم میلیون زائر از کشورهای عرب به ایران و خصوصا شهر مشهد سفر می کنند که 70 درصد آنان عراقی و بقیه لبنانی یا از دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس هستند.
نکته پایانی اینکه اگر رسانه ها را در ایجاد تصویر ذهنی مخاطبان از محیط اطرافشان موثر بدانیم. باید این فرض را هم بپذیریم که کارکرد ارتباط رو در رو مردم با هم می تواند بر تصویر برساخته رسانه ها اثر بگذارد. به این ترتیب با تاکید و توسعه دیپلماسی زیارت می توان تصویر برساخته رسانه ها از ایران را اصلاح و آن را بازسازی کرد.
البته این امر نیازمند پیش شرط های فراوانی است که از آن جمله آموزش همه کسانی که به هر نحوی با زائران برخورد دارند.
این فرایند اثر گذاری مستقیم بر افکار عمومی زائران خارجی در مواجه چهره به چهره آغاز می شود و با رفتار شایسته هموطنانمان با این زائران خارجی تقویت و با کار رسانه ای ماندگار می شود.
علیرضا خوش گفتار، فعال رسانه ای وکارشناس ارشد ارتباطات
