درخشش گردنبند الماس گوهرشادبانو در پرتو خورشید

تابناک رضوی/ کتایون حسینی: این مکتوب را نوشتم تا گوهرشاد بیگم که می داند، بخواند. و هم تو که می خوانی اش، و هم من که نوشته ام و کاتبم.
دوستی من با، بانوگوهرشاد بیگم، دیرسالی از ایام جوانی آغازشد وماند.
بانوجان، ماندی که ماندم!
خاصیت آفتاب و زمین تشنه ی باران، همین است. تعارف نمی کنم. ماندم که ماندی! روزی در خانه ات-مسجدگوهرشاد-بودم؛روزی که ازاکنون این حال،ده سالی گذشته است. اول بارمردی زائر تورا به خاطرمن سپرد. او کناردر مسجدی که یادگارتوست، ایستاد. طلبکار نبود؛حاجتمند بود. باورمند گفت:
-آقاجان یا کارم را،راه می اندازی ویا دیگر به خانه ات،حرمت نمی آیم. ازاین زن مغول که بدترنیستم. صدایش کردی.اوهم جواب داد. ساختی اش تااومسجدی برای زائرانت بسازد.توخواستی که اوساخت.
مردحاجتش راگفت ورفت. ومن بانام تو، بانوگوهرشادآغا آشنا شدم.
این چندسطر بخشی از نوشته ی کتابی است که از اعماق روح و جان نویسنده ای شکل گرفته که ساعت های زیادی از وقتش را صرف شناخت گوهرشاد اغا و خدمات اوکرده است.
اوسنه ی گوهرشاد،یکی از کتاب های سعید تشکری، رمانی فانتزی و پست مدرن است که واقعه ی تاریخی مسجد گوهرشاد را روایت می کند.
پاریس پاریس کتاب دیگری از این نویسنده است که به روایت واقعه ناگوار مسجد گوهرشاد در تیرماه سال 1314 می‌پردازد و در کنار آن از عشق میان دو انسان با شرافت به نامهای مهیار و ملک سخن می‌گوید.
گوهرشاد بیگم که از زنان اشراف خراسان بوده به سبب موقوفات فراوانی که از خود به جای گذاشته به شخصیتی تاریخی مبدل گشته و از مقامی والا برخوردار است. وی قدیمی ترین مسجد شیعه را در کمال اخلاص در مشهد مقدس، به نام خودش بنا نهاده است.
گوهرشاد آغا، 32 ساله بود که هواي زيارت مشهد به دلش افتاد. نذر داشت گردنبند الماسش را خرج مسجدي کند که در سايه امام رضا (ع) بنا شود. گردنبندش را به بازرگاني ايراني فروخت و هزينه ساختش را از دارايي خودش فراهم کرد.
میراث گوهر شاد در هرات
اقدامات عمرانی و خیراندیشانه گوهرشادبیگم، به مشهد محدود نبود. او در هرات نیز، بناهای معظمی بنا کرد که با وجود بحران و
جنگ در دوره‌های بعد، همچنان باقی مانده است. یکی از این بناهای زیبا، افزون بر مسجد جامع هرات، بنای آرامگاه گوهرشاد بیگم است که با وجود آسیب‌های فراوان انسانی وطبیعی هنوز وقار و شکوه خود را حفظ کرده است.
حجت‌الاسلام محمد احمدزاده، مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی، در این خصوص عنوان می کند: این بانو مدرسه علمیه‌ای را در هرات وقف کرد و در پایان عمر نیز در همان مدرسه مدفون شد، ضمن اینکه موقوفات زیادی شامل اراضی و مزارع مختلف که امروز در مناطق مسکونی قرار گرفته را برای مسجد گوهرشاد وقف کرد که این موقوفات در حوزه‌های مختلف است و به بهترین نحو از آنها بهره‌برداری میشود.
حجت الاسلام محمد ذاکری معاون اوقافی، حقوقی و ثبتی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی نیز درخصوص موقوفات گوهرشاد می گوید: هم اکنون هزار هکتار زمین در مشهد و برخی شهرستان های اطراف موقوفه گوهرشاد آغا وجود دارد که شامل ۲۵ هزار و ۸۲۵ رقبه می باشد. مزرعه کاهو نیز که در شهرستان چناران واقع شده وقف مسجد گوهرشاد مشهد است که با صدور سند مالکیت پلاک ۳۰۵ این مزرعه، هزار و ۳۸۰ هکتار زمین به ارزش پنج هزار میلیارد ریال در قالب پنج هزار و ۷۰۰ رقبه سنددار شده است.
موقوفات گوهرشاد
پس از تمام شدن بنای مسجد در نیمه رجب 829 ه.ق بانو گوهرشاد، رقباتی را وقف این مسجد کرد. ایشان تولیت این موقوفات را با اولاد خود و در صورت انقراض ایشان با اولاد علی حمیدی علوی مشهدی رضوی و در صورت انقراض اولاد ذکور و اناث علوی، تولیت را با یکی از صلحای سادات رضوی مشهد قرار داد.
مصارف موقوفات
در مورد مصارف موقوفات مقرر شد از مجموع درآمد رقبات ، یک دهم حق التولیه متولی ، یک دهم جهت کارمندان، ضابطان و عمال و معمار بقاع و مابقی درآمد، صرف عمران و آبادی مسجد گوهرشاد شود و باقیمانده درآمد هم به افراد زیر اختصاص یابد:
امام جماعت نمازهای پنجگانه، خطیب، مصدر و معرِف خوش خوان که روز جمعه و دوشنبه هر هفته برای واقفین یک جزء یا بیشتر قرآن بخواند، حافظان خوش خوان که روز جمعه یا دوشنبه هر هفته یک جزء یا بیشتر قرآن بخوانند، موذنان، فراشان و چنانچه از درآمد موقوفات چیزی اضافه آمد با صلاحدید متولی به زوار حضرت رضا (علیه السلام) از صلحا و اعراب مکه و مدینه و مسافران بدهند.
سایر موقوفات مسجد گوهرشاد
زهرا طلایی، دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه برلین که در این خصوص تحقیقاتی انجام داده با بیان اینکه مسجد گوهرشاد از عناصر اصلی هویت شهری مشهد محسوب می‌شود، می گوید: این مسجد با نامهای مسجد جامع، مسجد جامع کبیر ارض اقدس و سرکار مسجد و مسجد جامع کبیر گوهرشاد ثبت شده است.
سند موقوفه مسجد گوهرشاد
طلایی در مورد اسناداین موقوفه در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، بیان می کند: اسناد موجود بیش از ۲۵۰۰ برگ سند است که در آنها نام مسجد گوهرشاد یا مسجد جامع ثبت شده است. حدود ۱۵۰برگ از این مجموعه اسناد مربوط به دوره صفوی و ۸۵۰ برگ سند مربوط به دوره افشاریه و ۱۵۰۰مورد مربوط به دوره قاجاریه است.
رئیس اداره اوقاف ناحیه ۲ مشهد (موقوفه گوهرشاد) نیز در مورد این موقوفه می گوید:این وقف شامل املاک شهری سرده و سعدآباد و روستایی شامل روستاهای قازقان، مرغانان، حصار افغان، لقمانی و محسن آباد وقف شده که عواید حاصل از آن طبق نظر واقف اجرا می‌شود.
ابراهیم صفرزاده می‌افزاید: هزینه‌های مسجد جامع گوهرشاد ازمحل موقوفه گوهرشاد تأمین می‌شود. علاوه بر موقوفه گوهرشاد موقوفات دیگری نیز، مانند قائم مقام رضوی (چناران)، عبدالکریم ناظر (گوندوک) و رقبات وقفی واقع در نیشابور نیز وقف این مکان مقدس شده است.
پایان کار گوهرشاد
سرانجام در روز نهم رمضان سال 1457 دستور قتل این ملکه صادر شد و منزل این بانوی بزرگ غارت گردید. اما مردم هرات با احترام ویژه او را در کنار فرزندش بایسنغر در مصلای خود گوهرشاد به خاک سپردند.
گوهرشاد بانو قرنهاست در زیر خاک ارمیده اما وقف گردنبند الماسش در پرتو خورشید هشتم هنوز و همچنان می درخشد و در تاریخ جاودان است...
بانو جان!!
هنر، زیستن در عرض زندگی است. هنر، عرض زندگی را به مکاشفه و تفسیر می برد و می آورد. تاریخ کهنه پوش است و هنر، راه نوین را می برد و می رود.
تاریخ می گوید: این شوکت بی شوکت، تاریخ برجا مانده از توست: نام نیکو!

کتایون حسینی